Matériaux Critiques, Τί είναι η Αντεπανάσταση?, Αύγουστος 2025

Matériaux Critiques, Τί είναι η Αντεπανάσταση?, Αύγουστος 2025

 

“Ίσως η νίκη της Επανάστασης είναι πιθανή μόνο όταν η αντεπανάσταση έχει λήξει”

Κ. Μαρξ, Ομιλία στη Δική της Κολωνίας (Φεβρουάριος 1849)

Σε αυτήν την περίοδο επιτάχυνσης των καπιταλιστικών καταστροφών φαίνεται σημαντικό σε εμάς να διευκρινίσουμε τη συγκεκριμένη έννοια της αντεπανάστασης, και να το κάνουμε αυτό εντός του μακροπρόθεσμου συγκειμένου των προλεταριακών πολιτικών κύκλων. Πράγματι, αυτός ο ουσιώδης χαρακτήρας μιας ιστορικής φάσης που μπορεί να διαρκέσει για δεκαετίες, συχνά ανάγεται στον περιορισμένο ισχυρισμό της μπουρζουάδικης άμεσης αντίδρασης στον κίνδυνο της επανάστασης. Επιπρόσθετα, είναι απίθανο να προσδιορίσεις την αντεπανάσταση χωρίς πρώτα να διευκρινίσεις σε ποια δυνητική επανάσταση τίθεται ως απάντηση. Γι' αυτό, προσδιορίζοντας την αντεπανάσταση επίσης σημαίνει το να αναλύεις τις συνθήκες αλλαγής μιας εποχής που μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε ενεργά μια προ-επαναστατική περίοδο χωρίς να αναγγέλλουμε την επικείμενη άφιξή της κάθε μέρα.

Αυτή η παρέκκλιση, πέρα από το να εμφανίζεται να είναι άκριτος αισιοδοξισμός, υπηρετεί πρώτιστα όλες τις αριστερές σέκτες να διατηρούν το δυναμικό τους κινητοποιημένο και κατ’ αυτόν τον τρόπο να δικαιολογούν την τυπική ύπαρξή τους, η οποία συχνά είναι περισσότερο από βλαβερή. Στην αντιδραστική έννοιά της, η αντεπανάσταση σχεδόν πάντα λογίζεται “δεξιά” ή ακροδεξιά. Ωστόσο, σε ποικίλες ιστορικές περιστάσεις του 20ου αιώνα, από τη Ρωσία στη Γερμανία, μέσω της Δημοκρατικής Ισπανίας ή της Μαοϊκής Κίνας, ήτο ο Σταλινισμός και η σοσιαλδημοκρατία τα οποία έδρασαν και επέβαλαν τις μακριές περιόδους αντεπανάστασης. Εν τέλει, σε μια πλανητική κλίμακα, η αντεπανάσταση μπορεί επίσης να αναπτυχθεί προληπτικά, καθώς η επανάσταση παραμένει μόνο ένα “φάσμα” ή μια απραγματοποίητη πιθανότητα. Γι’ αυτό, όταν μιλάμε για τη μακρά ιστορία της αντεπανάστασης, συχνά την αναφέρουμε ως “φασιστική, Σταλινική, και δημοκρατική” ώστε να φωτίσουμε το εύρος αυτών των διαφορετικών πιθανών μορφοποιήσεων.

 

-Η στρατηγική σημασία της κατανόησης των προλεταριακών πολιτικών κύκλων

Ήταν προφανώς ο Μαρξ που κατά το μάλλον καθαρά θεωρητικοποίησε τους οικονομικούς κύκλους ως τη βασική δομή που προσδίδει ρυθμό και συνθέτει την (υπέρ-)ζωή του Καπιταλιστικού Τρόπου Παραγωγής. Αυτοί οι οικονομικοί κύκλοι εγείρουν σε διαδοχικές φάσεις μέση ενεργή ανάπτυξη αντιτιθέμενη προς φάσεις κρίσης-στασιμότητας.

"Η οικονομική ζωή της βιομηχανίας μεταμορφώνεται σε μια διαδοχή περιόδων μέσης δραστηριότητας, ευημερίας, υπερπαραγωγής, κρίσης και στασιμότητας” K. Marx, Capital, Book I, PUF, “Quadrige” pp. 509-510, Paris, 1993.

Αυτοί οι οικονομικοί κύκλοι δεν προσδιορίζουν μηχανικά την άνοδο ή την πτώση των ταξικών αγώνων και το επίπεδο της αντιπαράθεσης προς τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. Γι’ αυτό, οι πολιτικοί κύκλοι του προλεταριάτου είναι σχετικά ανεξάρτητοι των οικονομικών κύκλων της καπιταλιστικής αξιοποίησης. Η χυδαία (αντίληψη) συχνά ερμηνεύει την κρίση της υπερπαραγωγής ως το μοναδικό επιδρώντα παράγοντα, και κατ’ αυτόν τον τρόπο γενικεύει έναν αυτοματικό και μη-διαλεκτικό σύνδεσμο μεταξύ οικονομικών κρίσεων και της “υποχρέωσης” μιας κοινωνικής έκρηξης. Αξίζει να ανακαλέσουμε την κριτική του Μuni σχετικά με τον αυτοματικό προσδιορισμό “οικονομικής κρίσης-επανάστασης”: “Για τον ίδιο λόγο εκείνοι που λογαριάζουν σε μια κρίση υπερπαραγωγής, με τα συνακόλουθα δεκάδες εκατομμύρια ανέργων σε όλες τις χώρες, ώστε να προκαλέσουν αυτό το οποίο αποκαλούν “ξύπνημα του προλεταριάτου” είναι επικίνδυνα εσφαλμένοι. Αν μη τι άλλο, αποτελούν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Όχι μόνο έχουν μια ελλιπή κατανόηση του πως ο ανθρώπινος νους λειτουργεί, αλλά επίσης πιστεύουν ότι η εργατική τάξη είναι ανίκανη να επιτεθεί στον καπιταλισμό με τίποτε άλλο πέρα από την πείνα” G. Munis, Party-State Stalinism Revolution, p.96, Spartacus, Paris, 1975.

Είναι στα μπουρζουάδικα μακροοικονομικά που οι πολιτικοί κύκλοι είναι αυστηρά προσδιορισμένοι από οικονομικούς κύκλους, και κατ’ αυτόν τον τρόπο παράγεται η τυπική άποψη του χυδαίου υλισμού, για την οποία η οικονομική κρίση αναπόδραστα υπαινίσσεται/υπονοεί μια επανέναρξη των κοινωνικών αγώνων. Μετά ταύτα αυτό που απομένει είναι να περιμένεις για μια μείζονα, “μυθική” οικονομική κρίση (ιδωμένη ως μια εσωτερική μοίρα του κεφαλαίου) ώστε να αξιώσεις να δεις σε αυτήν το ξεκάθαρο σημάδι της επικείμενης επανάστασης. Αυτή η άποψη έχει αποδείξει το εσφαλμένο και τη ματαιοπονία της στην ιστορία των εργατών. Για να πάρουμε το κλασικό παράδειγμα της μεγάλης οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε στα 1929 στις ΗΠΑ και συνεχίσθηκε διεθνώς, σε ουδεμία περίπτωση προκάλεσε επαναστατικά κινήματα. Εν αντιθέσει, εξ αιτίας κύρια της ανάπτυξης των Κεϋνσιανών οικονομικών μέτρων και της πολιτικής του "New Deal," το κράτος συνέχισε να καθυποτάσσει το προλεταριάτο και προετοιμάστηκε ιδεολογικά για τη μαζική καταστροφή του κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου προωθώντας τη ψευδή αντίθεση μεταξύ φασισμού και αντι-φασισμού. Αντίθετα σε μια μηχανιστική άποψη η οποία βλέπει μόνο τη βάναυση και τραυματική φύση της κρίσης, η κρίση είναι επί όλων μια ευκαιρία για το κεφάλαιο να ανασυγκροτηθεί και να αναδιοργανωθεί, επιτρέποντάς του να επαναλανσάρει την επέκτασή του μέσω ενός νέου ποσοστού πρόσθετης αξίας.

“Με άλλα λόγια -(από τη στιγμή που) και το κέρδος είναι απλά μια άλλη ονομασία για την πρόσθετη αξία, ή την πρόσθετη εργασία, ο κύκλος της κρίσης μπορεί να εξηγηθεί μέσω της διάδοχης εξαφάνισης και επανέγερσης ενός επαρκούς ποσοστού εκμετάλλευσης” Paul Mattick, The Economic Cycle, in Marx and Keynes, p.90, Gallimard, Paris, 1972.

Ήταν ο Ένγκελς που μηχανεύθηκε ένα διάγραμμα για να αναδείξει τον κύκλο των κυματισμών μεταξύ επανάστασης και αντεπανάστασης: “Αυτό το υπερβάλλον επαναστατικής δραστηριότητας αναγκαία το επακολούθησε στην Αγγλία μια αναπόδραστη αντίδραση η οποία με τη σειρά της υπερέβη το σημείο στο οποίο θα μπορούσε να διατηρήσει τον εαυτό της. Μετά από μια σειρά κυματισμών, το κέντρο βαρύτητας τελικά προσεγγίσθηκε και κατέστη ένα νέο σημείο αναχώρησης” F. Engels, Utopian Socialism and Scientific Socialism, p. 41, Social Editions, Paris, 1971. Αυτό είναι μια πρώτη προσπάθεια προσδιορισμού του προλεταριακού πολιτικού κύκλου, το ξεκίνημα και το τέλος του οποίου σημειώνονται από την ασυνέχεια μεταξύ της προτεραίας επιβολής των επαναστατικών δραστηριοτήτων και της αντίδρασης που προκαλούν πριν τη σταθεροποίηση και την πόρευση σε μια νέα κατάσταση που με τη σειρά της είναι πιθανό εν καιρώ να δώσει άνοδο σε ένα νέο σημείο αναχώρησης. Αυτός ο προλεταριακός πολιτικός κύκλος προσδιορίζεται αποκλειστικά από το σημείο θέασης της πολιτικής πάλης η καλύτερη έκφραση της οποίας είναι η τάση προς την αυτο-οργάνωση των εργατών. Σε διαφοροποίηση προς άλλες επαναστατικές τάξεις του παρελθόντος, το προλεταριάτο δεν δύναται να απελευθερώσει εαυτό από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής άνευ αντιπαράθεσης προς το κράτος ως τον προνομιούχο αντιπρόσωπο της κυρίαρχης κοινωνικής σχέσης: της μισθωτής σκλαβιάς. Σε διαφοροποίηση προς μεταβατικές περιόδους μεταξύ τρόπων παραγωγής σε ταξικές κοινωνίες, η μετάβαση στον κομμουνισμό δεν μπορεί να βασισθεί σε οποιοδήποτε υλικό θεμέλιο υπάρχον στην καπιταλιστική κοινωνία. Εντός του καπιταλισμού το προλεταριάτο έχει και θα έχει μονάχα την εργατική δύναμή του να ξεπουλήσει στο κεφάλαιο προκειμένου να επιβιώσει. Η μόνη εξουσία που μπορεί να αξιώσει πως διαθέτει, είναι αυτή της ριζοσπαστικής αντίθεσης στο κοινωνικό σύστημα το οποίο καταπιέζει και εκμεταλλεύεται, προκειμένου να το επαναστατικοποιήσει ολικά. Οι παραγωγικές δυνάμεις, για παράδειγμα, είναι ολικά υπηγμένες στο κεφάλαιο και με ουδένα τρόπο μπορούν να αξιοποιηθούν εκτός από το να μεταμορφωθούν ριζοσπαστικά ή να καταστραφούν. Το ίδιο είναι αληθές σχετικά με όλα τα δομικά στοιχεία του ΚΤΠ συμπεριλαμβανομένων των “επιστημών”. Γι’ αυτό, η περίοδος της δικτατορίας του προλεταριάτου για την κατάργηση της μισθωτής εργασίας θα είναι η απαραίτητη στιγμή για το επαναστατικό ξεπέρασμα προκειμένου να επιτευχθεί μια κομμουνιστική κοινωνία.

“... Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, όταν θα έχει εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και τη σωματική δουλειά, όταν η εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις, αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής, όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου, τότε μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και η κοινωνία θα γράψει στη σημαία της: Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητες του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του!” K. Marx and F. Engels, Critique of the Gotha and Erfurt Programs, p. 32, Éditions Sociales, Paris, 1972 (μετάφραση από την έκδοση της Σύγχρονης Εποχής, Αθήνα, 2007).

Επιπρόσθετα, όταν μιλάμε για πολιτικούς αγώνες, δεν αναφερόμεθα στους πολιτικούς ελιγμούς και τις τακτικές καθυστέρησης εφαρμοζόμενες από τη μπουρζουαζία στη δημοκρατική κυριαρχία της, που εσχάτως απαιτούν διαφθορά, ίντριγκα, συναίνεση και συμβιβασμό. Για το επαναστατικό προλεταριάτο δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τη ριζοσπαστική ρήξη με όλες τις όψεις του υπάρχοντος κόσμου μέσω της ολικής καταστροφής όλων των κρατών. Το μόνο συμβατό πρόγραμμα με την κατάσταση σήμερα είναι αυτό του ακέραιου/ολικού κομμουνισμού.

“Το γιγαντιαίο προλεταριακό εξεγερτικό κίνημα της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου του οποίου η δύναμη εκδηλώθηκε σε παγκόσμια κλίμακα και οργανώθηκε στην Ιταλία στο στέρεο κόμμα του 1921, έδειξε καθαρά ότι η επιτακτική απαίτηση ήταν η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας, και ότι το προλεταριάτο δεν την καταλαμβάνει με σύννομα μέσα αλλά με ένοπλο ξεσηκωμό, κι ότι η καλύτερη ευκαιρία αναδύεται από τη στρατιωτική ήττα της δικής του χώρας και ότι η πολιτική μορφή που έπεται της νίκης του, είναι η δικτατορία του προλεταριάτου. Ο οικονομικός και κοινωνικός μετασχηματισμός είναι ένα επακόλουθο καθήκον για το οποίο η δικτατορία δημιουργεί την πρώτη συνθήκη”. A. Bordiga, The Immediate Revolutionary Program, 1952. [1]

Σχηματικά, η θετική και ανερχόμενη φάση του προλεταριακού κύκλου σημαίνει την αύξηση της εξουσίας της ταξικής ανεξαρτησίας ώστε να οδηγήσει σε μια μετωπική σύγκρουση προς το κράτος και προς την τάξη που κερδίζει από τη μισθωτή εργασία. Αυτή η αύξηση στην (εργατική) εξουσία σημαίνει μια αύξηση στα ποσοτικά (αυξανόμενος αριθμός απεργιών και δράσεων των εργατών) και ποιοτικά (ανάπτυξη εργοστασιακών πολιτικών επιτροπών, ανεξάρτητων συνελεύσεων εργατών, κλπ, εκδόσεων, αγκιτάτσιας, προπαγάνδας, σαμποτάζ κλπ.) στοιχεία που συγκεκριμενοποιούν τη ζύμωση του προτσές οργάνωσης του προλεταριάτου σε τάξη δι’ εαυτώ. Είναι στην ανάπτυξη αυτής της αύξουσας ισχύος που οι αδυναμίες ξεπερνιώνται: που αυτά τα μαθήματα από το παρελθόν μεταμορφώνονται σε νέους προσανατολισμούς αγώνα: και πρόοδος επιτυγχάνεται όταν το ζήτημα της εξουσίας τίθεται συγκεκριμένα, προς μια πιθανά επαναστατική κατάσταση. Είναι τότε η στιγμή για την πιθανή κεντρικοποιημένη και διεθνή συγκρότηση του κόμματος της τάξης. Η πορεία της ιστορίας έτσι σπρώχνει προς την επανάσταση.

Εν αντιθέσει, στην κατιούσα και αρνητική φάση του κύκλου, η αποηθικοποίηση, η αίσθηση της ήττας, και μια επιστροφή στο “ο καθείς για τον εαυτόν του” επικρατούν. Είναι ώρα για υποχώρηση, πιθανά σε μια δίκαιη μάχη. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων επανεμφανίζεται, και οι δεσμοί αλληλεγγύης που είχαν αναδυθεί από την κοινή πάλη, εξαφανίζονται. Είναι επίσης η στιγμή εκτοπισμού και διάλυσης των πολιτικών σωμάτων που το προλεταριάτο είχε εγκαθιδρύσει για να διευθύνει τους αγώνες του. Οι δομές της συναίνεσης και των καπιταλιστικών οργανισμών-ενώσεων, των “κομμάτων-ολιγαρχιών” και του επανακτηθέντος ελέγχου και της διάλυσης της τάξης σε λαό και στην εκλογική αντιπροσώπευσή του. Επιστρέφουμε σε μια θλιβερή κοινωνική ειρήνη και ατομική επιβίωση. Η αντεπανάσταση οποιαδήποτε μορφή κι αν παίρνει, για ακόμη μια φορά ξεδιπλώνεται σ’ όλη την ολοκληρωτική λογική της: αυξημένη εκμετάλλευση και πολεμικές καταστροφές, κλιματική αλλαγή, προβλήματα υγείας και πάει λέγοντας.

 

-Οι μακρείς χρόνοι της αντεπανάστασης

Είμεθα, όπως είπαμε, στο επίπεδο της παγκόσμιας ιστορίας της εργατικής τάξης και των δυνατοτήτων της, ή γι’ αυτό της έλλειψης, περί αλλαγής του κόσμου. Αν αναλογισθούμε το βραχύ 20ο αιώνα (από την οπτική των αιώνων καπιταλιστικής κυριαρχίας) τα “παράθυρα επαναστατικής φωτιάς” ήταν πολύ σύντομα: ουσιωδώς στην εκκίνηση του αιώνα με το επαναστατικό κύμα του 1917-1923 (οι χρονολογίες είναι ενδεικτικές και όχι εμπεπηγμένες) και μόλις πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τα γεγονότα στην Ισπανία του 1931-1937. Στην πρώτη από αυτές τις περιόδους η αντεπανάσταση εξεδήλωσε τον εαυτό της στη μορφή μιας αντίδρασης από τους “Λευκούς” ή άλλα “ελεύθερα σώματα” που ανέχθηκαν την έγερση φασιστικών κινημάτων. Αλλά η πιο δυνατή αντεπαναστατική επίδραση ήτο εκείνη του Σταλινισμού παραχθείσα στο βαθύ πυρήνα της ήττας της Μπολσεβίκικης Επανάστασης. Ο Σταλινισμός διαιώνισε εαυτόν σε αυξανόμενα δραματικές και γροτέσκο μορφές: Μαοϊσμός, Πολποτισμός, Καστροϊσμός, Χοτζισμός, Μαδουρισμός κλπ. Λοιπόν, μετά το θάνατο του Στάλιν (1953) συνέχισε να επιβάλει αναστάτωση με έναν απεχθή δρόμο, όχι μόνο με καθεστώτα, αλλά και με “Μαρξιστικές-Λενινιστικές” πολιτικές μορφοποιήσεις σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. [2] Λίγο πριν τον αντεπαναστατικό θρίαμβο του Σταλινισμού φασιστικά κινήματα εμφανίσθηκαν πρώτα στην Ιταλία (1919) και έπειτα στη Γερμανία (1922) για να ολοκληρώσουν το παραλυτικό και καταπιεστικό έργο το οποίο είχε αναληφθεί από τη σοσιαλδημοκρατία συλλήβδην, και την παγκόσμια εγκόλπωση του εθνικισμού, του πολέμου και του λειτουργούντος του μπουρζουάδικου κράτους. Φασισμός και Σταλινισμός επηρρέασαν και αντέγραψαν ο ένας το άλλον σε πολλές περιπτώσεις (στρατιωτική δομή, χαρισματικός ηγέτης, λατρεία της προσωπικότητας, ανοιχτή καταπίεση όλων των αντιπάλων, αντισημιτισμός, αντιδραστικές ηθικές και καλλιτεχνικές εννοιολογήσεις, συγκεντρωμένο θέαμα κλπ) συχνά δείχνοντας να είναι δύο συμπληρωματικές και “αντίθετες” πλευρές του ίδιου αντεπαναστατικού κέρματος, ή ακόμα απλούστερα μεταβλητές της ίδιας δημοκρατικής και δικτατορικής ιδεολογίας.

"Το ιστορικό γεγονός ότι ο χείριστος και επίσης πιο οικείος εχθρός της δημοκρατίας σήμερα δεν είναι ο Κύριος Χίτλερ αλλά η ίδια η “δημοκρατία” -αυτό είναι το “μυστικό” κρυμμένο πίσω από τις ρηματικές μάχες μεταξύ “ολοκληρωτισμού” και της ίδιας της “δημοκρατίας” και “αντι-ολοκληρωτισμού”, ως επίσης η διπλωματική και στρατιωτική πάλη μιας ολότελα διαφορετικής σημασίας που αντιθέτει τον Άξονα στον Αγγλο-Σαξονικό όμιλο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων” Karl Korsch, Marxism and Counterrevolution, pp. 200–201, Seuil, Paris, 1975.

Όπως ο Μπορντίγκα [3], ήταν ο ίδιος ο Κορς που είπε: “Θα ήταν μια υποτίμηση να πεις ότι οι σημερινές εκμεταλλευτικές κοινωνίες έχουν διατηρήσει και υιοθετήσει φασιστικά χαρακτηριστικά: ο ηττημένος φασισμός έχει κατακτήσει τους νικητές του” idem, p. 209. Παρομοίως, ο O. Rühle χαρακτήρισε το φασισμό και το Σταλινισμό (κάτω από τον ασαφή όρο “Μπολσεβικισμός”) ως “φαιό φασισμό” και “κόκκινο φασισμό” και ανακάλεσε την ιστορική ευθύνη της σοσιαλδημοκρατίας σχετικά με τη συντριβή του προλεταριάτου και τον ερχομό του φασισμού.

“Η βαθιά μπουρζουάδικη φύση (των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών) η οποία έχει εκτεθεί σε αποφασιστικές στιγμές, τους οδήγησε για ακόμη μία φορά στο μονοπάτι του οπορτουνισμού. Ήτο το μονοπάτι της ανακωχής, της ταξικής συνεργασίας, του λαϊκού μετώπου με τους δημοκράτες και τους κληρικούς. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προλεταριάτου και μπουρζουαζίας επανωθήθηκε στην ίδια τη μπουρζουάδικη τάξη: μεταξύ μικροαστών και μεγάλης μπουρζουαζίας. Το προλεταριάτο δεν είχε πια τη δική του εκπροσώπηση. Η ταξική πάλη διεξαγόταν μόνο από ψευτο-μαχητές και επί του πρακτέου ρευστοποιούταν” Otto Rühle, Brown Fascism, Red Fascism, p. 55, Spartacus, Paris, 1975.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο η αντεπανάσταση αξίωσε τον εαυτό της σε τρεις συμπληρωματικές μορφές: φασιστική, Σταλινική και δημοκρατική. Η τελευταία θα επικρατούσε δεσποτικά στη Δυτική Ευρώπη, καθώς ο Σταλινισμός θα επικρατούσε με μια κάποια δυσκολία στην Ανατολική Ευρώπη (προλεταριακές εξεγέρσεις σε Βερολίνο στα 1953, σε Ουγγαρία στα 1956, και Πολωνία στα 1980/82). Η δημοκρατία και το κοινωνικό περιεχόμενό της-σοσιαλδημοκρατία επίσης εξεδήλωσαν τη μέγιστη δύναμή των στη διαχείριση εξ ίσου των οικονομικών και κοινωνικών συγκρούσεων οι οποίες παρότι δεν εξαφανίσθηκαν, παρέμειναν επί το πλείστον εντός του αυστηρού πλαισίου της δημοκρατικής νομιμότητας (με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της κατάστασης στην Ιταλία κατά τη διάρκεια της περιόδου γνωστής ως “Τα Μολυβένια Χρόνια” από το 1967 έως το 1983). Μα, αυτά ήταν απλά σοκς [4] που σε μια πλανητική κλίμακα δεν εκπροσωπούσαν μια ουσιώδη στροφή στον πολιτικό κύκλο, και όπως στην περίπτωση του Μάη 1968 στη Φραγκία, πλατιά υπερ-χαρακτηρίζονταν ως επαναστατικά κινήματα, όταν για ακόμη μια φορά δεν ήταν τίποτα παρά διαμαρτυρίες, αν και μαζικές, που με ουδένα τρόπο αμφισβήτησαν τα θεμέλια του καπιταλιστικού συστήματος και γι’ αυτό της μισθωτής εργασίας.

Η επαναστατική ψευδαίσθηση της δεκαετίας του 1970 προωθηθείσα από αριστεριστές και καπιταλιστική αριστερά μόνο επιμήκυνε τον αντεπαναστατικό χαρακτήρα της περιόδου μέσω της ευρέως εξαπλωθείσας αυταπάτης την οποία προκάλεσε. Η αναγγελθείσα μεγάλη νύχτα δεν ήταν τίποτα παρά η έκλαμψη της αυγής. Το προλεταριάτο επέστρεψε στην αποικία των καταδικασμένων με χανγκόβερ. Η αξιοθρήνητη πρακτική τους ευκρινώς φαίνεται εδώ, σε ένα βίντεο από τον Ιούνη 1968 μπροστά από έναν Διερωτώμενο εργάτη που δεν θέλει να επιστρέψει στην εργασία. [5] Η δύναμη της δημοκρατικής αντεπανάστασης ήτο η ικανότητά της να διατηρεί τον αδύναμο έλεγχο επί της αστικής κοινωνίας πολύ διαρκέστερα και βαθύτερα απ’ ότι οι περισσότερες “δικτατορικές” μορφές αντεπανάστασης, με το να διαχειρίζεται με επάρκεια συγκρούσεις, ακόμα και βίαιες, και να καταφέρνει να παρουσιάζει εαυτόν ως το πιο βιώσιμο και “ελάχιστα κακό” μοντέλο για τη συνέχιση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Μα, κι αυτό δεν πρέπει να ξεχνιέται, αυτή η δημοκρατική μορφή χρωστάει την επιβίωσή της στις μορφές οι οποίες ψευδώς ισχυρίζονται ότι αντιτίθενται στο φασισμό, αφενός, και στο Σταλινισμό, αφετέρου. Το πιο σημαντικό πράγμα για όλες αυτές τις μορφές πολιτικής κυριαρχίας είναι ότι ο καπιταλισμός δεν ανατρέπεται από την μόνη δύναμη που μπορεί να το κάνει: το προλεταριάτο, την τάξη των εκμεταλλευόμενων.

“Περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο στη σύγχρονη ιστορία, και σε μια ακόμα μεγαλύτερη κλίμακα, η δικιά μας δεν είναι μια περίοδο επανάστασης, αλλά αντεπανάστασης” K. Korsch, State and Counter-Revolution, 1939, in: Marxism and Counter-Revolution, already cited, p. 179.

 

-Αλλαγή πολιτικού κύκλου και επαναστατική κατάσταση

Γι’ αυτό, η αρνητική διάρκεια του αντεπαναστατικού πολιτικού κύκλου μπορεί να διαρκέσει για πολλές δεκαετίες, καθώς η ποιοτική ρήξη και το άνοιγμα μιας προεπαναστατικής περιόδου απαιτούν μια σύμπτωση πολλαπλών δρώντων, εξ ίσου αντικειμενικών και υποκειμενικών που καθιστά αυτόν τον τύπο περιόδου να εκδηλώνει εαυτό επί μιας πολύ βραχείας περιόδου. Σε αντίθεση με τη θεωρία του Τρότσκυ, είναι η αντεπανάσταση η οποία θα πρέπει να ανακηρυχθεί “διαρκής” καθώς η επανάσταση εκπροσωπεί μια φευγαλέα ασυνέχεια για μακριές περιόδους.

“Το καθήκον των αντεπαναστατών είναι απλά να υπερασπισθούν την κοινωνία και τις αρχές μιας κοινότητας ευταξίας (order). Δεν είναι ένα θεαματικό εγχείρημα: δεν έχει τελική νίκη: επιτυγχάνει την επιτυχία του στο νου και την καρδιά παρά στο φόρουμ” T. Molnar, The Counter-Revolution, p. 228, 10/18, Paris, 1972.

Στη Ρωσία, μετά την πρώτη “μπουρζουάδικη-δημοκρατική” επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917 ήταν αναγκαίο να περιμένεις η κατάσταση να ωριμάσει, μέχρι το Σεπτέμβρη όταν η πλειοψηφία αποκτήθηκε από τους Μπολσεβίκους στα Σόβιετ, ώστε να ξεκινήσεις να διαβλέπεις το άνοιγμα μιας προλεταριακής επαναστατικής πιθανότητας, καθώς τα γεγονότα του Ιουλίου ‘17 είχαν δείξει ότι η κατάσταση δεν ήτο εισέτι επαρκώς ώριμη. Ήταν η “διάνοια” του Λένιν να κατανοήσει το άνοιγμα μιας νέας περιόδου (ύστερα από το αποπειραθέν αντεπαναστατικό πραξικόπημα του Κορνίλωφ στα τέλη Αυγούστου) και τη συνάφεια της επανάστασης.

“Από την άλλη, η διάνοια που έχει μια καθαρή επίγνωση της αληθούς γενικής τάσης μιας εποχής, μιας τάσης της οποίας η επίδραση είναι ζώσα και καλώς ιστάμενη, το βλέπει αυτό επί τω έργω ακριβώς πίσω από όλες τις περιστάσεις του καιρού του: γι’αυτό αυτός επίσης απασχολείται με τα αποφασιστικά θεμελιακά προβλήματα της συνολικής περιόδου, ακόμα κι αν ο ίδιος σκέφτεται ότι μόνο αυτός απευθύνει τα ζητήματα της ημερήσιας διάταξης” G. Lukacs, Lenin's Thought, p. 9, Denoël Publishing, Paris, 1972.

Μονάχα κατά τη διάρκεια του Οκτώβρη του 1917 οι πιο συνειδητοί Μπολσεβίκοι αντελήφθησαν ότι έπρεπε να παλέψουν σθεναρά (ενάντια στη μετριοπαθή και συμβιβαστική πτέρυγα της πλειοψηφίας του κόμματος, καθοδηγούμενη από Καμένεφ, Ζηνόβιεφ και Στάλιν) ώστε να επιβάλουν μια κατανόηση της μεταβαλλόμενης περιόδου και την αναγκαία στρατιωτική προετοιμασία για την εξέγερση. Αυτό κατέστη εμφανές λόγω της ευφυούς ιστορικής εμπειρίας που ο Λένιν ήταν ικανός να εννοιολογήσει τις θεμελιακές συνθήκες μιας επαναστατικής κατάστασης, ακόμα κι αν ο προσδιορισμός του συχνά χρησιμοποιήθηκε με έναν υπερβολικά μηχανικό και αυτοματικό τρόπο.

“Για την επανάσταση δεν είναι αρκετό να κατανοήσουν οι εκμεταλλευόμενες και καταπιεσμένες μάζες πως είναι αδύνατο να ζουν με το παλιό τρόπο και να απαιτούν αλλαγή, για την επανάσταση είναι απαραίτητο οι εκμεταλλευτές να μη μπορούν να ζουν και να κυβερνούν με τον παλιό τρόπο. Μόνο όταν «οι κάτω» δεν θέλουν το παλιό και «οι πάνω» δεν μπορούν να κυβερνούν με τον παλιό τρόπο, μόνο τότε μπορεί να νικήσει η επανάσταση. Η αλήθεια αυτή εκφράζεται διαφορετικά με τα λόγια: η επανάσταση είναι αδύνατη χωρίς μια πανεθνική κρίση (που να θίγει και τους εκμεταλλευόμενους και τους εκμεταλλευτές). Επομένως για την επανάσταση πρέπει, πρώτο, να πετύχουμε ώστε η πλειοψηφία των εργατών (ή πάντως η πλειοψηφία των συνειδητών, των σκεπτόμενων και των πολιτικά δραστήριων εργατών) να καταλάβει πέρα για πέρα την ανάγκη της επανάστασης και να είναι έτοιμη να βαδίσει στο θάνατο γι αυτή, δεύτερο, πρέπει οι άρχουσες τάξεις να περνούν κυβερνητική κρίση που τραβά στην πολιτική ακόμη και τις πιο καθυστερημένες μάζες (το γνώρισμα κάθε πραγματικής επανάστασης είναι ότι γρήγορα δεκαπλασιάζεται ή ακόμη και εκατονταπλασιάζεται ο αριθμός των ικανών για πολιτικό αγώνα εκπροσώπων της εργαζόμενης και καταπιεζόμενης μάζας που ως τότε ήταν απαθής), εξασθενεί την κυβέρνηση και κάνει δυνατή για τους επαναστάτες τη γρήγορη ανατροπή της” Lenin, The Childish Malady of Communism (Leftism), p. 87, Moscow edition, 1969 (μτφ. από Άπαντα, τ. 23, σ. 300– 303)

Ο προσδιορισμός αυτός της μετάβασης σε μια επαναστατική κατάσταση είναι, ωστόσο, πλούσιος σε ακριβολογία και θεμελιακά προσδιορίζει τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της επαναστατικής πιθανότητας. Πράγματι, η ανάγκη για κρίση επιδρώσα εξ ίσου σε “αυτούς πάνω και αυτούς κάτω” δεν μπορεί να αναχθεί σε μια οικονομική κρίση, αλλά πρέπει να γίνει αντιληπτή ως μια γενική πολιτική κρίση για την μπουρζουαζία η οποία καθιστά αδύνατο να συνεχίσει το ρόλο της ως διαχειριστής του προτσές αξιοποίησης, και ως μια πολιτική κρίση επιβεβαίωσης για το προλεταριάτο που μεταμορφώνεται ριζοσπαστικά σε ένα ενεργό, βουλητικό και συνειδητό υποκείμενο. Εξέγερση και η επαναστατική κατάληψη της εξουσίας δεν είναι ούτε κατανοητές ούτε επιτευκτές χωρίς τη σύμπτωση αυτών των δύο “κρίσεων” που καθώς αλληλεπιδρούν διαλεκτικά, δεν έχουν την ίδια προέλευση/εκπήγαση ή την ίδια δυναμική. Αυτό επίσης εξηγεί την πολύ δύσκολη φύση της επαναστατικής αλχημείας και τη σχετική συντομία διά της οποίας ο ευνοϊκός χαρακτήρας διατηρείται.

Η μη αναστρέψιμη αντιστροφή της ισορροπίας δυνάμεων και η αλλαγή μιας εποχής είναι αγαγνωρίσιμες εν καιρώ από τους δρώντες. Με αυτή την έννοια η ταξική συνείδηση πάντα καθυστερεί τη δράση εγερτικών μειοψηφιών και πρέπει, όπως ο Λούκατς εξηγεί, να “απονεμηθεί” στο επαναστατικό υποκείμενο κατά την πορεία του προτσές. Αυτή η δυσκολία αντανακλάται στο γεγονός ότι πολλοί επαναστάτες του παρελθόντος συχνά “καθυστερούσαν” εαυτούς λόγω του υπερβολικού αισιοδοξισμού, συνειδητοποιώντας κατόπιν του γεγονότος ότι η κατάσταση είχε αλλάξει και ότι η στιγμή για την επανάσταση είχε παρέλθει. Κατά συνέπεια, απέτυχαν να αναπτύξουν μια καθαρή στρατηγική υποχώρηση που ήταν ο μόνος δρόμος να αποφύγουν μια καταστροφική αντίδραση. Αυτές οι οπορτουνιστικές τακτικές και ελιγμοί οι οποίες υιοθετήθηκαν πρωτίστως από την Κομμουνιστική Διεθνή από το Δεύτερο Συνέδριό της, στόχευαν στη στασιμότητα σε μια ψευδαισθησιακή αναμονή μιας επανάληψης του επαναστατικού κύκλου. Αυτές οι καθυστερητικές στρατηγικές και τακτικές κληρονομηθείσες από τη σοσιαλδημοκρατία, αντί να διατηρούν μια διεθνή και διεθνιστική κατεύθυνση, ενδυνάμωσαν σφόδρα τη μακροπρόθεσμη φύση της αντεπανάστασης. Ο Σταλινισμός με το μίας χώρας σοσιαλισμό, το διαταξικό μετωπισμό του, και τον αξιοθρήνητο “Τριτο-Κοσμισμό” κατέστη η πιο φαύλη εκδήλωση αυτού του πράγματος, διαιωνίζοντας την επαναστατική στάση και φράση μόνο για να προδώσει τη θεμελιακή ανατρεπτική ουσία της. Αυτό ήτο το μεγάλο “ανησυχητικό ψεύδος” (A. Ciliga).

Σχετικά με τα γεγονότα στην Ισπανία δίνουμε το βήμα στον Καρλ Κορς που επισημαίνει ότι “ο [6] Ισπανικός Πολιτικός Πόλεμος, πολύ μακριά από το να εγκαινιάσει μια νέα και θετική φάση στη σχέση μεταξύ πολέμου και επανάστασης, επιτέλεσε το ρόλο της πρόβας νυφικού για το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά τα ιστορικά γεγονότα σχεδόν πάντοτε αλλάζουν το νόημά τους συν τω χρόνω: πριν γίνει το πρακτικό και ιδεολογικό ιντερλούδιο στην πλανητική πυρκαγιά, ο Ισπανικός Πολιτικός Πόλεμος είχε συγκροτήσει την τελική φάση του επαναστατικού προτσές που προωθήθηκε τον Απρίλη του 1931” K. Korsch, p. 242.

Μια εκτίμηση της αλλαγής και της αντιστροφής της ισορροπίας των δυνάμεων μεταξύ των τάξεων είναι ουσιώδης για την κατανόηση της περιόδου όπου βιώνουμε εντός της και διά την έλλογη προσαρμογή των προτεραιοτήτων στα καθήκοντα και τις δραστηριότητες των κομμουνιστών που πρέπει να αποκρίνονται είτε σε δυσμενείς περιόδους είτε σε πιο αναβράζουσες και ενθουσιώδεις περιόδους ευημερίας. Ο βολουνταριστικός κίνδυνος του “εκλαμβάνειν τα ενύπνια για πραγματικότητα” υπάρχει τόσο, ή περισσότερο από αυτό, όσο και ο τοπικιστικός κίνδυνος του αποτυγχάνειν να αντιληφθείς την προλεταριακή ανάσα και να εγκλωβισθείς σε μια παραλυτική ρουτίνα. Από το “Μεσάνυχτα στον Αιώνα” στο “Έφοδος στον Ουρανό” υπάρχει μια συσσώρευση αμέτρητων ποσοτικών στοιχείων, εξ ίσου “αντικειμενικών” και “υποκειμενικών” που πρέπει να αναλυθούν με ακρίβεια ώστε να κατανοηθεί η ποιοτική μεταμόρφωση της μακράς αντεπανάστασης σε ένα νέο πλανητικό επαναστατικό κύμα επιφέρον την κομμουνιστική επίλυση. Η συζήτηση και η αντιπαράθεση είναι γι’ αυτό ουσιώδη για συντρόφους, συντρόφισσες που επιθυμούν να καταλάβουν την κατάσταση προκειμένου να παρέμβουν καταλλήλως άνευ ακτιβισμού ή ακαδημαϊσμού στην τρέχουσα δυναμική.

Ειθέ αυτές οι λίγες σημειώσεις να διεγείρουν συζήτηση

[1] Για να αναγνώσεις αυτές τις θέσεις πλήρως, παρακαλούμε επισκέψου τον ιστότοπο: https://www.sinistra.net/lib/bor/bordiga.html Bordiga, όπως η πλατιά πλειοψηφία των επαναστατών παρελθόντων και παρόντων, καθιστά πολύ ευκρινή μια διάστιξη μεταξύ της αδιανόητης δικτατορίας του προλεταριάτου και του οικονομικού και κοινωνικού μετασχηματισμού. Οι δυο πλευρές της επανάστασης είναι εντελώς συνδεδεμένες διαλεκτικά και πρέπει να εκφρασθούν, όσο το πιο δυνατό, ταυτόχρονα. Η “Ρωσική” επανάσταση επικέντρωσε θεμελιωδώς στην πολιτική εξουσία, η “Ισπανική” επανάσταση στην κοινωνική εξουσία. Πρέπει να καταλάβουμε ότι αμφότερα είναι αδιαχώριστα και εξ ίσου σημαντικά αν θέλουμε ο ριζοσπαστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας να έχει κάποια πιθανότητα να πετύχει παγκόσμια.  

[2] Για τους αναγνώστες των Αγγλικών, συνιστούμε την μπροσούρα της ομάδας  Barbaria σε αυτό το θέμα: “Stalinism, red flag of capital,” δημοσιευμένο στα 2022 και διαθέσιμο στον ιστότοπο: https://barbaria.net/2022/09/19/el-estalinismo-bandera-roja-del-capital/ (barbaria @riseup.net: ceci est une adresse mail)

[3] Ο Μπορντίγκα οδήγησε την πάλη ενάντια στο Σταλινισμό ευθέως και ενάντια στον ίδιο το Στάλιν. Αφιέρωσε πολλές διαλέξεις και κείμενα σε αυτό το θέμα, συμπεριλαμβανομένων το Διάλογος με το Στάλιν (1953) και το Διάλογος με τους νεκρούς  (1957). https://www.quinterna.org/lingue/français/historique fr/dialogueaveclesmorts.pdf

[4] Άλλες μείζονες εργατικές εξεγέρσεις, όπως το Cordobazo στην Αργεντινή στα 1969 ή τα γεγονότα της Vitoria στην Ισπανία στα 1976, θα μπορούσαν να είχαν οδηγήσει σε μια θετική και διεθνή αλλαγή στον προλεταριακό πολιτικό κύκλο. Αλλά κάθε φορά, αυτές οι εξεγέρσεις συντρίβονταν με αιματοχυσία σε “μικρές συστάδες” και τοπικά, αποτυγχάνοντας  να συσπειρωθούν στο μείζονα πολιτικό μετασχηματισμό.  

[5] «La reprise du travail aux plants Wonder » (1968-2007) on : https://www.youtube.com/watch?v=ht1RkTMY0h4

[6] Ο Ισπανικός Πολιτικός Πόλεμος λειτούργησε μόνο ως πρόβα νυφικού για το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επειδή η κοινωνική επανάσταση είχε ηττηθεί εκεί, ουσιωδώς λόγω του Σταλινισμού υπό τας διαταγάς της Μόσχας. Επιπρόσθετα, πήρε όλο το βάρος της κυρίαρχης ιδεολογίας ώστε να επιβάλει ακόμη ένα ανησυχητικό ψεύδος στο παγκόσμιο προλεταριάτο: στην Ισπανία, υποθετικά, δύο στρατόπεδα αντιμετώπισαν το ένα το άλλο: εκείνο της δημοκρατικής ρεπούμπλικας (πολιτικής δημοκρατίας) και εκείνο του φασισμού. Η παγκόσμια μπουρζουαζία, όλες οι τάσεις και οι φράξιές της συνδυασμένες, είχαν κάθε συμφέρον στο να αποτρέψουν το παγκόσμιο προλεταριάτο από το να ενεργοποιήσει εκείνη την παγκόσμια επανάσταση να πάρει χώρα, ώστε αυτό δεν μπορούσε ενεργά να εκφράσει αλληλεγγύη σε αυτό.

 

Fj, Eu, Ms & Mm.

Μετάφραση (από τα φραγκικά) από IsaCR.

 

Bιβλιογραφία

Έργα:

- F. Engels, Socialisme utopique et socialisme scientifique, éditions sociales, Paris, 1971.

- K. Korsch, Marxisme et contre-révolution, Seuil, Paris, 1975.

-V. Lénine, La maladie infantile du communisme (le gauchisme), éditions de Moscou, 1969.

- G. Lukacs, La pensée de Lénine, éditions Denoël, Paris, 1972.

- K. Marx, Le Capital, livre I, PUF, « Quadrige », Paris, 1993.

- K. Marx et F. Engels, Critique des programmes de Gotha et d’Erfurt, éditions sociales, Paris, 1972.

- P. Mattick, Marx et Keynes, Gallimard, Paris, 1972.

- T. Molnar, La contre-révolution, 10/18, Paris, 1972.

- G. Munis, Parti-État stalinisme révolution, Spartacus, Paris, 1975.

- O. Rühle, Fascisme brun, fascisme rouge, Spartacus, Paris, 1975.

Ιστότοποι:

-A. Bordiga, Dialogue avec les morts, 1957, sur Quinterna.org :https://www.quinterna.org/lingue/

francais/historique_fr/dialogue_avec_les_morts.pdf

-A. Bordiga, Le programme révolutionnaire immédiat, 1952, sur Bibliothèque Internationale de la

Gauche Communiste : https://www.sinistra.net/lib/bor/bordiga.html

-Matériaux Critiques N°1, « Quelques éléments de réflexion sur la période de transition », ainsi que

sur notre site web : https://materiauxcritiques.wixsite.com/monsite/textes.

 

https://materiauxcritiques.wixsite.com/monsite/tex