Ο κυριευτικός χαρακτήρας της νεκρής εργασίας. Η αντίθεση μεταξύ αυτοματισμού και πλανητικοποίησης (globalization)

ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΣΤΙΝ ΟΚΟΣΑ ΕΓΕΡΘΕΝΤΕΣ ΟΡΕΟΜΕΝ ΟΚΟΣΑ ΔΕ ΕΥΔΟΝΤΕΣ ΥΠΝΟΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

 

Το πλανητικοποιητικό project ήτο θεμελιωμένο επί μιας συγκεκριμένης εκδοχής φιλοσοφίας ζωής, και δη επί της ουμανιστικής φιλοσοφίας ζωής του Popper, κάτι το οποίο συμπυκνωνόταν στον ορισμό «ανοικτή κοινωνία». Εμπειρικά, μπορεί να ειπωθεί ότι οι υγροί τάφοι στην Μεσόγειο, τα σκλαβοπάζαρα στην Ασία και την Αφρική, οι μορφές σύγχρονης δουλείας μέσα στις καπιταλιστικές μητροπόλεις, είναι ιστορικές εκβάσεις που καθιστούν θεμιτό τον ενταφιασμό αυτού του project.

Το πλανητικοποιητικό project ήτο ένα αντιφατικό προϊόν της ίδιας της παγκόσμιας αγοράς (weltmarkt, world market), πραγμάτωση του οπορτουνισμού των διχασμένων (μοναρχικού τύπου) λειτουργιών της σε δοσμένες ιστορικές συγκυρίες. Μαζί, όμως, με τις ως τέτοιες ιδεολογικές και επιστημολογικές ορίζουσές του, μέσα από τον αφηρημένο/οικουμενικό ουμανισμό του πρότεινε και μια φιλοσοφία ζωής. Στις σφαίρες της ενεργότητας/πραγματικότητας και της πραγμότητας, η φιλοσοφία ζωής του πραγματώνεται και υλοποιείται κύρια ως αρχιτεκτονική, ως οργάνωση και δόμηση του χώρου (όπως κάθε φιλοσοφία ζωής εν τη πλήρη ανάπτυξή της λαμβάνει αρχιτεκτονική μορφή). 

Η αρχιτεκτονική ιδέα της «οικουμενοπόλεως» του Ασίμωφ και του Δοξιάδη είναι η πιο ολοκληρωμένη μορφή που παίρνει το πλανητικοποιητικό project σε αυτές τις σφαίρες κοινωνικής πράξης. Από την σκοπιά της κριτικής της Ντόιτς Ιδεολογίας, αυτό είναι μόνο ο χωρικοποιημένος αρχιτεκτονικά διπλά αφηρημένος εθνισμός, ο εθνισμός που έχει αφαιρετικοποιηθεί σε τέτοιο σημείο, ώστε έχει ταυτισθεί με την ιδέα του οικουμενισμού. Σ’ αυτό εντοπίζεται μια αντιμετάθεση στους όρους του αρχαίου Ελληνικού υλισμού ώστε το εἶναι (σε αυτήν την περίπτωση κατανοούμενο κύρια ως stand και όχι Εγελιανά ως έννοια) αντιμετατίθεται στο γίγνεσθαι.

Η δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς (η γενική ανταλλαγή) είναι η βασική απάντηση του κεφαλαίου στην γενική κρίση του. Η βασική προϋπόθεσή της είναι η συγκρότηση, η οργάνωση του κεφαλαίου σε χρηματαγορά. Στην παγκόσμια αγορά, το εμπόριο εμφανίζεται ως ουσιωδώς ολικά περιληπτική δραστηριότητα, προϋπόθεση και στιγμή της ίδιας της παραγωγής, κι έτσι η παγκόσμια αγορά γίνεται η γενική θεμελιακή συνθήκη όλων των βιομηχανιών. 

Επ’ αυτού, η παγκόσμια αγορά προβάλλει ως βάση για μια πιθανή οικουμενική εξέλιξη των αδιαίρετων, των ατόμων, και αυτή η προσδοκία ενεργούς εξέλιξης δεν συλλογιέται ιερά σύνορα. Η οικουμενικότητα των αδιαίρετων πλέον δεν έχει τόσο φαντασιακό χαρακτήρα, δεν είναι ένα φαντασιακό, αλλά τίθεται ως οικουμενικότητα των δικών των πραγματικών και ιδεωδών περιστάσεων και συμβιβασμών. Σε αυτό, το πλανητικοποιητικό project στις ευφυείς μορφές του ήτο απλά μερική ανάπτυξη εργατικής δύναμης με όχι ειδικά προσδιορισμένους όρους, δηλαδή όχι μέσα από τα μέσα της ίδιας της βιομηχανίας, αλλά μέσω του ανταγωνισμού των αδιαίρετων, μέσω της άρσης των περιορισμών στην οικονομική δραστηριότητα. Ήτο μόνο μια εκδήλωση του δυσαρμονικού χαρακτήρα της παγκόσμιας αγοράς.

Επομένως, σε πολιτικό και διοικητικό επίπεδο, η κύρια προϋπόθεση του πλανητικοποιητικού project ήτο ο ίδιος ο φιλελεύθερος ανταγωνισμός των ιδιωτών, των ατόμων, των αδιαίρετων, και απ’ αυτήν την σκοπιά η οικουμενική ουμανιστική ζωή της πλανητικοποίησης είναι η ίδια η θετικιστική κατάφαση στον ατομικό ανταγωνισμό.

Ωστόσο, όπως λέει ο Ηράκλειτος, θάνατος είναι όσα βλέπουμε όταν είμαστε σηκωμένοι, ύπνος όσα βλέπουμε όταν κοιμόμαστε. Από εδώ βγαίνει ότι σύμφωνα με τον Αντόρνο η ζωή έχει γίνει ιδεολογία της απουσίας της, αλλά και ένας πρώτος προσδιορισμός της έννοιας της νεκρής εργασίας. Σε αυτόν τον προσδιορισμό, όχι μόνο το εμπόρευμα είναι νεκρή εργασία, αλλά αυτή πλέον λαμβάνει την ποιότητα του ίδιου του βιωματικού προτσές: 

Η επίγνωση περί του Herrschaft της νεκρής εργασίας επί του συνολικού κοινωνικού τίθεται στο επίκεντρο της ίδιας της ανάπτυξης της φιλοσοφίας της ζωής. Αυτό είναι πιο κατανοήσιμο στο μέτρο που αντιληφθείς την μητρόπολη, όπου διαμένεις, ως ένα κέντρο της παγκόσμιας αγοράς διασυνδεμένο με πολλά άλλα τέτοια κέντρα, ώστε πλέον δεν έχεις την αυταπάτη της χώρας σου, της πόλης σου ως και καλά πλανήτη, αλλά την συνειδητοποίηση της χώρας σου, της πόλης σου, της γειτονιάς σου, ενταγμένης μέσα σε αυτό το παγκόσμιο ανταλλακτικό γίγνεσθαι –μπορείς να δεις την παγκόσμια αγορά στην πόλη σου, όσο γνωρίζεις τις μητροπολιτικές λειτουργίες και μηχανισμούς, όσο γίνεσαι σχιζομητροπολιτικό σώμα, τόσο μπορείς να διεισδύσεις σε αυτό, καλύτερα κι απ’ τον κάθε καλοπληρωμένο broker.

Οι καπιταλιστικές μητροπόλεις (στην οπτική μου είναι το ίδιο με την ονομασία ιμπεριαλιστικές στην ανάλυση των Κούρτσιο και Φρανκεσκίνι) είναι inter alia τέτοιες, διότι εμπεδώνονται επί ενός λίγο-πολύ κοινού συστήματος εργασίας, επί μιας κοινής τάξης, οργάνωσης εργασίας, που ορίζει το ίδιο το επίπεδο της κοινωνικής δημοκρατίας τους. Στο μέτρο που μέσα στο μητροπολιτικό εργοστάσιο εισάγεται νέα μηχανουργία και μηχανολογία, βελτιώνεται λειτουργούσα, και στον ίδιο χρόνο επιδιορθώνεται αυτή που ήδη λειτουργούσε, μέσω του συστήματος πραγματικής υπαγωγής της εργασίας στο κεφάλαιο (του οποίου το μητροπολιτικό εργοστάσιο είναι η πληρέστερη μορφή), το σύστημα εργασίας, η τάξη, η οργάνωση εργασίας λειτουργεί όλο και πιο πολύ με αυτοματισμούς. Αυτό αφορά άμεσα την μητροπολιτική καθημερινότητά μας: από τον τρόπο με τον οποίο παράγεται ο καφές που θα πιούμε, τα ηλεκτρονικά καρντάν και τις ανακοινώσεις στις στάσεις των ΜΜΜ, έως τους ηλεκτρονικούς δικτυωμένους εγκεφάλους των οχημάτων, τις νέες χρήσεις των παλιών κτιρίων, την  εργονομία των νεόδμητων, τις κινησιολογίες των υπηρεσιών ασφάλειας των μεταφορών, τον τρόπο που διεξάγονται οι μεταφορές εμπορευμάτων και εργατικού δυναμικού, την κινησιολογία της αστυνομίας κοκ.

Κατόπιν τούτων, δικαίως, η ΕΚΤ παρουσιάζει την τελευταία μορφή του πλανητικοποιητικού project μέσα από τις προς τούτο ρομποτικές λειτουργίες και μορφές (τα λεγόμενα globotics), και θέτει το ερώτημα αν τα globotics είναι σε ενότητα με τον αυτοματισμό (βλ. https://www.ecb.europa.eu/pub/conferences/ecbforum/shared/pdf/2022/Baldwin_paper.pdf).

Από μια συνεπή ταξική εργατίστικη σκοπιά, οι ρομποτικές μορφές και λειτουργίες, πόσω μάλλον που έχουν τέτοια ιδεολογικά ιδεολογική μηχάνευση, είναι εχθρικές. Θέλοντας, όμως, να κερδίσουμε κι αυτόν τον ταξικό πόλεμο, είναι ωφέλιμο να γνωσθεί, ότι η πανεπιστημιακή έρευνα στις περιπτώσεις μελέτης του ΗΒ παρουσιάζει σε διάστιξη την πλανητικοποίηση και τον αυτοματισμό (βλ. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0167268122003845).

Όσον αφορά την εξωτερίκευση της εσωτερικής ιστορίας της εργατικής τάξης, λαμβάνοντας υπ’ όψη τα παραπάνω, οι μεγαλειώδεις συγκρούσεις σε Γένοβα και Θεσσαλονίκη (2001, 2003) ήταν από την μεριά του κολασμένου προλεταριάτου οι πρώτες βασικές εχθροπραξίες αυτού του ταξικού πολέμου.

Σε συνολικότερη οπτική εργατικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας, ο αυτοματισμός είναι πάντοτε το αποτέλεσμα μιας νίκης του εργάτη στην πάλη του ενάντια στην μηχανή. Είναι κάτι που του κάνει την δουλειά, την ζωή πιο εύκολη, πιο ξεκούραστη μέσα στο εργοστασιακό εργοστάσιο, αλλά του επιβάλλεται μέσα στο μητροπολιτικό εργοστάσιο. Άλλωστε, ο αυτοματισμός ως τέτοιος έχει ενσωματώσει πολλές πλευρές της γνώσης και της προλεταριακής αυτοαξιοποίησης που ο εργάτης παρήγαγε στην πάλη του ενάντια στην μηχανή, σε τέτοιο βαθμό που ο αυτοματισμός ίσταται ως προς τον εργάτη ως η απονεκρωμένη νεκρή εργασία του, το προσωπικό του Νεκρονόμικον.