Μετατόπιση. Kulturkampf και Υποκειμενικότητα

Η όλη οπτική διευρύνεται κατά πολύ, αν βλέπεις την κοινωνική κατάσταση και κίνηση από τo σημείο θέασης της νέτα-σκέτα εργατικής κριτικής, και αν την δεις από την σκοπιά ενός μαζικού εργατικού κόμματος ή από την στόχευση συγκρότησης ενός τέτοιου.

Πολύ πριν τον Γκράμσι και τον πολιτισμικό μαρξισμό, παραμονές της Επανάστασης του 1848, ο Ένγκελς σε κείμενό του (1846-1847) με τίτλο Ο Ντόιτς Σοσιαλισμός σε Στίχους και Πρόζα (Deutscher Sozialismus in Versen und Prosa) προέβη με κριτική διάθεση σε μια σύνδεση της λαοφιλούς (pop) μουσικής ποίησης της εποχής με την αναπτυσσόμενη σοσιαλιστική τάση. Επρόκειτο για τα πρώτα δείγματα του αληθούς (wahren) σοσιαλισμού (βλ. Friedrich Engels, Deutscher Sozialismus in Versen und Prosa, Geschrieben Ende 1846 bis Anfang 1847, "Deutsche-Brüsseler-Zeitung" Nr. 73 vom 12. September 1847)

Τα χρόνια πέρασαν, τέσσερις δεκαετίες μετά, κατόπιν της καταστολής της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, της Κομμούνας του Παρισιού, και μετά την καθιέρωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, στο κείμενό του Για τον Ρόλο της Βίας στην Ιστορία (1887-1888) (Die Rolle der Gewalt in der Geschichte), σφυρηλάτησε τον όρο Kulturstaaten, για να δηλώσει την έστω και ισχνή επίδραση της Φραγκικής Επανάστασης στην συγκρότηση της κουλτούρας των Ευρωπαϊκών κρατών:

Das war aber keine welthistorische Errungenschaft, wie der jetzt chauvinistisch werdende Bourgeois ausposaunte, sondern eine sehr, sehr späte und unvollkommne Nachahmung dessen, was die Französische Revolution schon siebzig Jahre früher getan, und was alle andern Kulturstaaten längst eingeführt. Statt zu prahlen, hätte man sich schämen sollen, daß das "hochgebildete" Deutschland hiermit zuallerletzt kam (Friedrich Engels, Die Rolle der Gewalt in der Geschichte, απόσπασμα, Geschrieben Ende Dezember 1887 bis März 1888. Nach der Handschrift. Der Teil, für den die entsprechenden Seiten der Handschrift fehlen, wird nach dem in der "Neuen Zeit", Nr. 25, 14. Jahrgang, 1. Band, 1895-1896, S. 722-776, veröffentlichten Text gebracht).

Προκύπτει από τα συμφραζόμενα του κειμένου, ότι ο όρος περιλαμβάνει τις συνολικές μορφωτικές, παιδευτικές, καλλιτεχνικές συνθήκες της ζωής ενός έθνους. Στις συνθήκες του τότε νέου Ράιχ, προσδιορίζει τον Kulturkampf (αγώνα περί της κουλτούρας) ως αντικληρικαλιστική πάλη, αξιοποιώντας το παράδειγμα του διασυρμού του Πάπα Γρηγορίου Ζ στην Κανόσα (1077) κατά την Αυτοκρατορική θητεία του Ερρίκου Δ΄ (υπενθυμίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η Ντόιτς ιστορία είναι inter alia ιστορία σύγκρουσης ενάντια στην εκκλησιαστική εξουσία):

Kulturkampf. Der katholische Pfaff kein Gendarm und Polizist. Jubel der Bourgeoisie - Hoffnungslosigkeit - Gang nach Canossa. Einzig rationelles Resultat: die Zivilehe! (Friedrich Engels, Gliederung des Schlußteils des vierten Kapitels der Broschüre "Die Rolle der Gewalt in der Geschichte", Geschrieben zwischen Ende Dezember 1887 und März 1888. Nach der Handschrift).

Στην οπτική αυτή, το άμεσο έλλογο αποτέλεσμα αυτού του αγώνα ενάντια στους αστυνομικούς και χωροφυλακίστικους ρόλους των Καθολικών παπάδων είναι ο πολιτικός γάμος. Η σύνδεση κουλτούρας και νομικής μεταρρύθμισης βασίζεται στην ίδια την άποψη του Γκαίτε, ότι κάθε Νομοθέτης είναι υποχρεωμένος να εισάγει ένα προσδιορισμένο Kultus, κατανοούμενου του όρου στην πρωτότυπη Λατινική κυριολεξία του ως καλλιέργειας, μόρφωσης:

Weil Goethe in seiner Doktordissertation die These aufstellte, jeder Gesetzgeber sei sogar verpflichtet, einen bestimmten Kultus einzuführen - eine These, die Goethe selbst als ein bloßes amüsantes Paradoxon, veranlaßt durch allerlei kleinstädtischen Frankfurter Pfaffenkrakeel, behandelt (was Herr Grün selbst zitiert) - so "lief der Student Goethe den ganzen Dualismus der Revolution und des heutigen französischen Staats an den Schuhsohlen ab" p. 26, 27. (Friedrich Engels, Deutscher Sozialismus in Versen und Prosa, απόσπασμα, οπ.).

Επομένως, η νομική πράξη (νομοθετική, δικανική, διοικητική) οφείλει, προκειμένου να επιβεβαιώνει τον εαυτό της, να ανεβάζει τον βαθμό της μορφωτικής, παιδευτικής, γνωσιακής στάθμης των προς ούς απευθύνεται και εφαρμόζεται.

Σε αυτό, από την μια αναπαράγεται η κλασική Γερμανική διάκριση μεταξύ κουλτούρας κατανοούμενης συμπεριληπτικά στο Ντόιτς συγκείμενο ως πνευματικότητας (Geisticht, και επιμέρους απόρροιες σε Zeitgeist, Volksgeist), και του in sich υλικού πολιτισμού.

Επ' αυτών των επισημάνσεων μπορεί να διαυγασθεί περαιτέρω η πραγματικότητα του Ντόιτς έθνους στην νεωτερικότητα:

Η εκπήγαση αυτού του εθνισμού είναι το Ρομαντικό κίνημα, που στα έργα ιδιαίτερα του Χόλντερλιν, το Ντόιτς εἶναι [αποδεσμευόμενο μέσω της κουλτούρας από την Βαρβαρικότητα (ενδεικτικά βλ. Friedrich Engels, Zur Urgeschichte der Deutschen, Geschrieben 1881/1882. Nach der Handschrift), όπως την επαναθεμελίωσε ο Χέρντερ ως φιλοσοφία της ιστορίας] αναπέμπει σε ένα Ελληνικό μυθολογικό παρελθόν των Τιτάνων, μοτίβο που επανεμφανίζεται στα τέλη του επόμενος αιώνος στον Νίτσε. Αυτό λίγο-πολύ επικράτησε μέσα στους Γερμανικούς λαούς, παρ' όλες τις τιτάνιες προσπάθειες του Σέλινγκ και του Χέγκελ να συνδέσουν την Ντόιτς κουλτούρα με την παγκόσμια ιστορία, με το παγκόσμιο πνεύμα.

Στην ανάπτυξη αυτού, η πλειοψηφία των τάξεων των Ευρωπαϊκών χωρών υπό το βάρος της επίδρασης των επιστημονικών πειθαρχιών της βιολογίας, της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας, στα μέσα του 19ου αιώνα είχαν αναπτύξει εδραία πεποίθηση περί εθνικής οντολογίας, κατανοούμενης ως σχέσης διαμεσολάβησης του κοινωνικού από το βιολογικό, και αντίστροφα. Αυτό αποτυπώνει ο Ενγκελσικός Kampf ums Dasein (βλ. Friedrich Engels, Dialektik der Natur, Biologie, απόσπασμα, Geschrieben 1873 bis 1883; einzelne Ergänzungen wurden 1885/1886 verfaßt. Dietz Verlag, Berlin. Band 20. Berlin/DDR. 1962. Dialektik der Natur, S. 554-568).

H εμφάνιση του νεορομαντισμού και του αποσπασματικού Βαρβαρικού και παγανιστικού φολκλόρ γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν μόνο τα υποπροϊόντα της απ' τα δεξιά πολιτισμικής κριτικής: η τοποθέτηση και η συμμετοχή της δεξιάς στον ίδιο τον Ενγκελσικό Kulturkampf. Στην δεκαετία του 1920 μέσα στο γενικότερο κλίμα οικονομικής και κοινωνικής παρακμής και αποσάρθρωσης αυτό έλαβε ξανά μια διανοητική διάσταση μέσα από την άποψη περί Παρακμής της Δύσης, που την μοιραζόταν η συντριπτική πλειοψηφία των αντιμαχόμενων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων (βλ. Oswald Spengler, Der Untergang des Abendlandes).

Αναμφίβολα, είναι κάτι πολύ πιο ευχάριστο και ωφέλιμο για την προσωπική ψυχική υγεία, να κάθεσαι και να κοιτάς το ηλιοβασίλεμα, έχοντας μπροστά σου μια Καλιφορνέζικου τύπου παραλία, ακούγοντας μια playlist της Λάνα Ντελ Ρέι, με ανεβασμένα τα μπάσα, ή ακόμα και να σκέφτεσαι deep house λούπες απ' τα κομμάτια της, απ' το να προσπαθείς να επαναφέρεις αυτά τα ζητήματα στην διανοητική και πολιτική επιφάνεια. Ωστόσο, η συνάφεια αυτής της επαναφοράς είναι πραγματική με υλικό τρόπο, καθώς τα τελευταία χρόνια η πολιτική διαπάλη σε Αμερική και Ευρώπη καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από τον όρο των culture wars. Η έκβαση αυτών είναι εισέτι αβέβαιη. Ωστόσο ότι διεξάγονται, είναι δηλωτικό όχι μόνο της ανάγκης του συστήματος αναπαραγωγής κοινωνικού συνολικού κεφαλαίου για την διαμόρφωση νέων συλλογικών υποκειμενικοτήτων, αλλά και της ανάγκης των κοινωνικών μαζών περί αποδραστικών πρακτικών και κουλτούρων (ενδεικτικά βλ. Alex Williams, Escape Velocities, e-flux Journal, Issue #46, June 2013), ώστε στην προφάνειά του ο Ενγκελσικός Kulturkampf είναι σε τελική ανάλυση η ίδια η απόδραση από τον δυστοπισμό και από τις δυστοπίες, και η παραγόμενη απ' αυτόν υποκειμενικότητα.

Σε ένα γενικότερο διανοητικό επίπεδο, οι τόσο προσφιλείς στην χώρα πόλεμοι για την ιστορία, εκπορευθέντες από την πολιτισμική κάθοδο των Γερμανικών 80's, και ανά περιστάσεις εν μέρει ορίσαντες την τότε αντίστιξη αριστερά-δεξιά, έχουν υποχωρήσει όχι μόνο από την άνοδο της “εναλλακτικής ιστορίας” και των θεωριών συνωμοσίας, αλλά και κάτω από το βάρος της μεταμόρφωσης του κατά Χάντινγκτον πολέμου των πολιτισμών σε Kulturkampf με διακρατική διαμεσολάβηση.

Η παγκόσμια αλυσίδα αναπαραγωγή κοινωνικού συνολικού κεφαλαίου – κουλτούρα – υποκειμενικότητα φαίνεται ότι δομεί και κατασκευάζει νέα πεδία ανταγωνισμού, επομένως και καπιταλιστικής συσσώρευσης. 

Αυτό μπορεί να εξηγεί το πως Ευρωπαϊκές νεολαΐστικες κομμουνιστικές οργανώσεις μοιάζουν όλο και πιο πολύ στις αριστερές πτέρυγες του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ, και το πώς τύποι με τατουάζ ναζιστικών συμβόλων αποτίουν φόρο τιμής στην 9η Μάη, ώστε όσοι παρακινούνταν από “διακηρύξεις” τύπου Μπρέιβικ, ή όσοι προωθούν μανιχαϊστικές πολιτισμικές διακρίσεις (ως τα τελευταία απόνερα του πολέμου των πολιτισμών), ή όσοι είναι οι τελευταίοι εναπομείναντες θιασώτες του μετα-Βικτωριανού μούλτι-κούλτι ουτοπισμού της Aurorae Aureae (οι οπαδοί της χώρας του πουθενά) έχουν ξεπερασθεί από τα ίδια τα πράγματα.