Ανάγκες. Για την (τότε) Νέα Γερμανική Ανάγνωση στο “Κεφάλαιο”

 

Η θεμελιακή αφετηρία και οπτική του έργου του Μίχαελ Χάινριχ είναι ορθή και έγκυρη. Από την άποψη, ότι θεωρεί τον ίδιο τύπο ως τέτοιο με αυτόν που συνέγραψε την πρωτότυπη εργατική κριτική. Αυτή η εγκυρότητά της, της προσδίδει την ικανότητα της επικαιροποίησης, ήτοι την ικανότητα του διακρίνειν τον πρωτότυπο τρόπο ανάπτυξης της εργατικής κριτικής τόσο στον 20ο αιώνα, όσο και σήμερα.

Αυτό δεν απορρέει δήθεν από κάποια μεγαλοφυΐα, αλλά κύρια από το γεγονός ότι ο Χάινριχ, ως Γερμανός και εμβριθής ερευνητής αφενός έχει πρόσβαση στο πραγματικό εμπειρικό και γεγονοτικό υλικό συγγραφής της εργατικής κριτικής, και αφετέρου από το ότι άρχισε να αναπτύσσει το έργο του κατά τις αρχές τις δεκαετίες του 1990, παλεύοντας ενάντια σε θεούς και δαίμονες.¹

Στην ίδια κοίτη συνέκλιναν τα έργα και άλλων Γερμανών μελετητών της περιόδου, με πιο χαρακτηριστικό τον Robert Kruz, παρότι συχνά παρατηρούνταν διχογνωμίες για την πολλαπλότητα² και την ενική ταυτότητα των εμπρόσωπων φορέων της εργατικής κριτικής. Όλο αυτό, που συνέπεσε χρονικά με την συνέχιση των M-E Jahrburg, συνοψίσθηκε στην ονομασία “Νέα Ανάγνωση” (The Neue Lektüre).

Περιεχομενικά, τα βασικά νέα ζητήματα, που προτάσσει, είναι το ζήτημα των εμπορευματικών τιμών και των ειδικά προσδιορισμένων μορφών και διαδικασιών καπιταλιστικής κρίσης, μαζί με τα τόσο περιφρονημένα στην χώρα fundamentalia της κριτικής της πολιτικής οικονομίας, καθώς και η κριτική κατάδειξη του κεφαλαίου ως ενός ιστορικά καθορισμένου συστήματος κοινωνικής κυριάρχησης.

Σε αυτό, η θεωρητικοεπιστημονική συμβολή του Χάινριχ συνίσταται στην Χρηματική Θεωρία της Αξίας (Monetäre Werttheorie).³

Η θεωρία αυτή στην γενικότητά της βρίσκει έρεισμα στην ίδια την υλική φαινομενολογία του καπιταλιστικού προτσές. Κύρια, διότι το κεφάλαιο (τόσο στο ίδιον προτσές του, όσο και στο κοινωνικό) λαμβάνει πάντοτε την μορφή και λειτουργεί ως χρήμα και ως εμπόρευμα. Όμως, και στην σχηματοποίηση του παραγωγικού προτσές κεφαλαίου (Χ – Ε – Χ΄), το χρήμα τίθεται ως η οικονομική προϋπόθεση για την εκκίνηση του προτσές, καθώς μέσω αυτού αγοράζονται τα υλικά κλπ., επί των οποίων επενεργεί η εργασία για την παραγωγή του εμπορεύματος, ενώ μέσα από το κυκλοφοριακό προτσές η αξία επιστρέφει περιστρεφόμενη στην παραγωγή επίσης στην μορφή του χρήματος. Στο δε συνολικό προτσές καπιταλιστικής παραγωγής το κεφάλαιο σε όλες τις ειδικότερες μορφές του έχει αποκλειστικά την μορφή του χρήματος.

Σίγουρα, κάθε θεωρητικό ρεύμα κριτικής στην πορεία ανάπτυξής του αποκτά τις μετεξελίξεις και την πολυσχιδότητά του. Η πολιτικής φύσεως κατηγορία, η οποία απευθύνεται στην Νέα Ανάγνωση, κάνει λόγο περί υποτίμησης ή αντίθεσης προς τον Ένγκελς, επί του ζητήματος της εφαρμογής και εμπλουτισμού του ιστορικού υλισμού στην μέθοδο του “Κεφαλαίου”.⁴

Παρότι η Νέα Ανάγνωση αναπτύχθηκε στην Γερμανία ως πάλη ενάντια στον Μαρξιστικό σχολαστικισμό και ιδεολογικισμό, απ' την κριτική επισκόπηση της ανωτέρω θεωρητικής διαπάλης ο μέσος αναγνώστης ή ο συμμετεχών σε αυτήν εύκολα εξάγει το συμπέρασμα, ότι κινδυνεύει να εξοκείλει σε κάτι τέτοιο.

Αυτό βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει, αφ' ής στιγμής εκ των πραγμάτων η διαπάλη άπτεται τόσο των τρεχουσών πολιτικών αντιπαραθέσεων εντός της κομμουνιστικής αριστεράς, όσο και του ευρύτερου Αλτουσεριανά ή Γκραμσιανά προσδιορισμένου πολέμου θέσεων.

Σε μια συνολική οπτική, η θεωρητική διαπάλη ακόμα και σε έναν με τέτοιο τρόπο ειδικά προσδιορισμένο πολιτικό χώρο αντικειμενικά διαμεσολαβεί ταξική πάλη. Αυτό, παρότι φοβίζει μερικούς, και σίγουρα τον γραφειοκρατισμό, δηλαδή τον μανδαρινισμό, ο οποίος έχει αναχθεί σε κομματική τάξη, ή μάλλον λειτουργεί ως κοινωνική τάξη μέσα στο κόμμα, σε ένα εύρος αναδεικνύει τα επίπεδα διείσδυσης της εργατικής κριτικής, της ίδιας της ταξικής πάλης -και κυρίως στοχοποιεί αυτό, το οποίο προβάλλει κάθε φορά απέναντί μας ως παλαιόθεν νιοφερμένος ταξικός αντίπαλος.

Κάποιες, όμως, επιστημολογικές επισημάνσεις -φρονούμε- θα σταθούν χρήσιμες για την συνέχεια. Όπως, η μελέτη του “Κεφαλαίου” στον 19ο αιώνα είναι αδύνατη, χωρίς την Φαινομενολογία του Πνεύματος και της Επιστήμης της Λογικής, το ίδιο ισχύει για την Φαινομενολογία του Χούσερλ, του Μερλώ-Ποντύ κοκ. Ομοίως, όπως γράψαμε και δημοσιεύσαμε πρόσφατα, ιδιαίτερα στο συνολικό προτσές καπιταλιστικής παραγωγής, στην καπιταλιστική συνολικότητα, η εργατική κριτική προχωράει μέσα από την συνδυαστική έρευνα και εφαρμογή τόσο της οντολογίας, όσο και της διαλεκτικής του γίγνεσθαι. -Άλλωστε, αυτό είναι ένα από τα κομβικά και κρίσιμα Χαϊντεγκεριανά εγχειρήματα: η ανάδειξη της μη αντίθεσης μεταξύ Παρμενίδη και Ηράκλειτου.

Απ' αυτήν την άποψη, δεν υπάρχουν διλήμματα, ούτε ζητήματα διάκρισης μεταξύ μιας λογικής, ιστορικής, ιστορικολογικής, λογικοϊστορικής κλπ. μεθόδου ή προσέγγισης. Σε εγκυκλοπαιδικό επίπεδο αυτά -αναγκαζόμαστε να το πούμε- είναι λυμένα για την εργατική κριτική από τον 19ο αιώνα.

1 Βλ. Michael Heinrich, Die Wissenschaft vom Wert: Die Marxsche Kritik der politischen Ökonomie zwischen wissenschaftlicher Revolution und klassischer Tradition, Verlag Westfälisches Dampfboot, Münster, 1999.

2 Κληροδοτηθείσα από την αμφίπλευρη αντίληψη του Νέγκρι περί οντολογικής διττότητας.

3 Βλ. οπ., pp. 196-251, "Monetäre Werttheorie. Geld und Krise bei Marx", PROKLA. Zeitschrift für kritische Sozialwissenschaft, Heft 123, 31. Jg., 2001, Nr. 2, pp. 1-30, “Χρηματική Θεωρία της Αξίας. Χρήμα και Πίστη”, μτφ. Μπάμπης Αντωνίου, Θέσεις, Τεύχος 82: Ιανουάριος - Μάρτιος 2003

4 Βλ. Holger Wendt, Λογικά; Ιστορικά; Λογικο-Ιστορικά!, ΚΟΜΕΠ, τ. 6, 2018, Χρήστος Μπαλωμένος, «Το Κεφάλαιο» στο στόχαστρο της «νέας ανάγνωσης του Μαρξ» (μέρος Α, Β), ΚΟΜΕΠ, τ. 2, 4, 2022.