Εισαγωγή στην Ντόιτς Φιλοσοφία του Ασυνείδητου

Στα μετά την Γερμανικη πολιτικοδημοκρατική Επανάσταση χρόνια η εστίαση της Ντόιτς Φιλοσοφίας αλλάζει πεδίο από την θεωρησιακή και θεολογική πλαισίωση της συλλογικής πολιτικής δράσης, στον τρόπο και στην μέθοδο σύστασης του γνωσιακού εαυτού, μια επιλογή που συντελείται εντός του συγκειμένου της αντιπαράθεσης για τον υλισμό («Materialismusstreit»)[1].

Μέσα από την φιλοσοφία του ασυνείδητου[2] ο Έντουαρντ βον Χάρτμαν τελειοποίησε τον λεγόμενο μεταγενέστερα υπερβατικό ρεαλισμό.[3] Επ’ αυτού θα πρέπει να εντοπισθεί, ποιο είναι το ζήτημα, που οδηγεί στην ανάδυση ενός νέου ειδικά προσδιορισμένου φιλοσοφικού τύπου εντός της Ντόιτς φιλοσοφίας.

Η σύγχρονη φιλοσοφική έρευνα εκφέρει συναίνεση στο ότι ο υπερβατικός ρεαλισμός έχει να κάνει με την «τυπική δομή του Πραγματικού»[4]. Κατά τον ορισμό του Pete Wolfendale:

«Υπερβατικός Ρεαλισμός: Κάθε θέση, η οποία δείχνει ότι η ίδια η δομή της σκέψης συνεπάγεται ότι υπάρχει μια πραγματική δομή του κόσμου σε υπερβολή της δομής της σκέψης. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτή η θέση είναι εναργώς μια ανάπτυξη του αποπληθωριστικού/ξεφουσκωτικού (deflationary) ρεαλισμού, παρά μια απλή επιστροφή στον κλασικό ρεαλισμό. Αυτό μπορεί να φανεί, αν κοιτάξουμε στις σχέσεις εξάρτησης που συνεπάγεται αυτός ο προσδιορισμός. Για τον υπερβατικό ρεαλισμό, η δομή του κόσμου είναι διά των αισθήσεων εξαρτημένη επί της δομής της σκέψης, αλλά η εξάρτηση δεν είναι επαμοιβαία. Αυτό φαίνεται παράξενο, μέχρι κάποιος να αντιληφθεί ότι η κατανόηση της δομής της σκέψης είναι μια αναγκαία, αλλά όχι επαρκής συνθήκη της κατανόησης του κόσμου. Κοντολογίς, κάποιος πρέπει να καταλάβει την δομή της σκέψης, προκειμένου να καταλάβει τι πρόκειται να δώσει έναν πρέποντα λογισμό της πραγματικής δομής του κόσμου. Αυτό είναι ό,τι ο Καντ θα μπορούσε να καλέσει κριτική της μεταφυσικής, το οποίο υποτίθεται ότι έρχεται πριν την ίδια την μεταφυσική».[5]

Σ’ αυτήν την περιγραφή, το πιο ενδιαφέρον είναι η σύνδεση μεταξύ αποπληθωριστικού/ξεφουσκωτικού και υπερβατικού ρεαλισμού, και η τοποθέτηση στην βάσανο του φιλοσοφικού ελέγχου και κριτικής του αισθητού και της αισθητότητας (sensibility, «Empfindlichkeit») ως πηγής γνώσης.

Εκ των συγχρόνων προφητών της αποπληθωριστικής/ξεφουσκωτικής φιλοσοφίας περί αλήθειας είναι ο Robert Brandom.[6] Σ’ αυτόν η «εξάρτηση του κόσμου από την σκέψη» είναι αντιληπτή μέσω του αισθητού, μέσω των αισθήσεων. Κρινόμενο υπό της Ντόιτς Ιδεολογίας, αυτό αναπέμπει σε κάποια εκδοχή του θεωρητικού σύμπαντος της Αγία Οικογένειας. Από καθαρά φιλοσοφική άποψη, θυμίζει πλευρές του εμπειριοκριτικισμού, τον οποίο ο Λένιν χαρακτηρίζει ως αντιδραστική φιλοσοφία, ωστόσο, δεν είναι της ίδιας ποιότητας, ούτε του ίδιου χαρακτήρα αντιδραστισμός με αυτόν, ο οποίος ερευνάται εδώ.

Συνοπτικά, ο Λένιν ασκεί πολεμική περί του Καντιανισμού και του μυστικισμού, ο οποίος οδηγεί στον δυιστικό νιχιλισμό των Υλιστών οπαδών της θεωρίας της εξάρτησης μέσω της αισθητότητας:

“Οι υλιστές, μας λένε, παραδέχονται κάτι το αδιανόητο και αγνώσιμο, «τα πράγματα καθεαυτά», την ύλη «έξω από την πείρα», έξω από την γνώση μας. Με το να παραδέχονται ότι υπάρχει κάτι το παραπέρα, που ξεπερνά τα όρια της «εμπειρίας» και της γνώσης, οι υλιστές κατρακυλάνε σε έναν πραγματικό μυστικισμό. Όταν οι υλιστές λένε ότι η ύλη, επενεργώντας στα αισθητήρια όργανά μας παράγει αισθήματα, παίρνουν σαν βάση το «άγνωστο», το μηδέν, γιατί, λέει, οι ίδιοι διακηρύσσουν ότι μοναδική πηγή της γνώση είναι τα αισθήματά μας. Οι υλιστές κατρακυλάνε στον καντιανισμό ... διχάζουν τον κόσμο, κηρύσσουν το «δυϊσμό», εφόσον γι’ αυτούς πίσω απ’ τα φαινόμενα υπάρχει και το πράγμα καθεαυτό, πίσω από τα άμεσα δεδομένα των αισθήσεων υπάρχει κάτι άλλο, κάποιο φετίχ, ένα «είδωλο», ένα απόλυτο, μια πηγή της «μεταφυσικής», ένας σωσίας της θρησκείας (η «αγία ύλη» …)”.[7]

Σε συνάφεια με την Λενινική πολεμική, στον Ρέυ Μπράσιερ, ο υπερβατικός ρεαλισμός τίθεται σε πιο ευκρινή πλαίσια, παρόλο το κάπως μεγαλόστομο ύφος: “Να γιατί εγκολπώνω έναν «υπερβατικό ρεαλισμό» σύμφωνα με τον οποίο η επιστήμη γιγνώσκει το πραγματικό, αλλά η φύση αυτού του «πραγματικού» δεν είναι, αυστηρά μιλώντας, αντικειμενοποιήσιμη. Η βασική ιδέα είναι ότι γιγνώσκουμε το πραγματικό μέσω αντικειμένων, αλλά το ίδιο το πραγματικό δεν είναι αντικείμενο”[8].

Σε αυτό έχουμε την αντικατάσταση της αισθητότητας από τα αντικείμενα, δηλαδή την απόδραση από τον νιχιλισμό και τον μυστικισμό. Αυτή η οντολογικής ισχύος κατανόηση της Αντικειμενικότητας ορθώνεται έως το θεωρησιακό επίπεδο κατανόησης της Επιστήμης της Λογικής, και δη της Υποκειμενικής Λογικής ή της Διαδασκαλίας περί Έννοιας, και ειδικότερα στην κατανόηση της Αντικειμενικότητας ως Μηχανισμού:[9]

“4. Αποκτάμε πρόσβαση στην δομή της πραγματικότητας μέσω μια μηχανουργίας εννοιολόγησης, που εξάγει διανοήσιμες ενδείξεις από έναν κόσμο, ο οποίος δεν είναι σχεδιασμένος να είναι διανοήσιμος και δεν είναι αυθεντικά εμποτισμένος με νόημα. Το νόημα είναι μια λειτουργία της εννοιολόγησης και η εννοιολόγηση εμπλέκει αναπαράσταση”.[10]

Έτσι διανοίγεται η εννοιολογική διαδρομή: έννοια – υποκειμενική λογική – αντικειμενικότητα, που φτάνει έως την επαφή με την μηχανουργία, ήτοι μέχρι την θεωρησιακή προπαίδεια μιας εκ των κεντρικών δυναμικών της εργατικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας.

Επομένως η περιεχομενικότητα της φιλοσοφίας του ασυνείδητου του Χάρτμαν μπορεί να τεθεί με γνήσιους κριτικούς όρους:

Σε αυτό ενάντια στο οποίο «αντιδρά», είναι η μέσω της αισθητότητας σύνδεση των υποκειμένων της πολιτικής κοινωνίας μέσω Καντιανών διαισθήσεων (intuitions), διά της οποίας επιτυγχάνεται η μπουρζουάδικη αυτοσυνειδησία,[11] εξ ου και η ονομασία φιλοσοφία του ασυνείδητου. Πρόκειται για την συνολικοποίηση της κριτικής του Ντόιτς υλισμού στην ίδια την διά των αισθήσεων συνδεσιμότητα της αστικής κοινωνίας.

Ωστόσο, ο Γερμανικός υλισμός ως επιστημονικό, φιλοσοφικό και γνωσιακό apparatus δεν φημίζεται για την πολιτική κριτική του στο υπάρχον. Αναφορικά με το εργατικό κίνημα, η αξία χρήσης αυτού έχει να κάνει με τους προτεινόμενους ανταγωνιστικούς τρόπους σύστασης του γνωσιακού εαυτού.

Από την άλλη, εντός της cyborg οπτικής και πράξης, η φιλοσοφία του ασυνείδητου μετατρέπεται βιομηχανικά σε μια φιλοσοφία του αναίσθητου: οι συνδέσεις δεν είναι εμβιακά αισθητές, δεν είναι αισθήσιμες στην λειτουργία του πυρηνικού βιολογικού σώματος, αλλά σε τελική ανάλυση μηχανουργικά μεσολαβημένες: επισυναπτόμενες και ορατές στην λειτουργία της πραγματικής παραγωγής. Απ’ αυτήν την σκοπιά επιλύονται αναιρούμενοι οι ψυχαναλυτικοί γρίφοι, καθώς ο αναγνώστης εισέρχεται στις υπώρειες της θεωρίας για την «Kraft»[12] (δύναμιν), στις θέσεις περί της αυτονομίας της εργατικής δύναμης.

Επί της βάσεως αυτής συγκροτείται ένας μηχανολογικός υλισμός που εμπεριέχει την θεωρησιακή νόηση προσανατολισμένη και συντείνουσα προς τα προσίδια πεδία. Ο υπερβατικός ρεαλισμός, ο οποίος έχει ως θεμέλιο την φιλοσοφία του Κάντ, είναι σε αυτό πηγή ζητημάτων ανάπτυξης.[13]

Η φιλοσοφία του ασυνείδητου του Χάρτμαν κατατείνει στην παραγωγή της πυρηνικής ενσωματότητας που γίνεται φορέας ενός τέτοιου μηχανολογικού υλισμού.[14] Μπορεί να ειπωθεί, ότι το βιβλίο του είναι ο γενέθλιος διανοητικός τόπος των πρώτων γενιών cyborg εργατών στον ίδιο χρόνο και κυρίως με τον ίδιο τρόπο, που τα εργοστάσια μεταλλουργίας είναι ο υλικός-μηχανουργικός γενέθλιος χώρος των πρώτων γενιών cyborg εργατών και βελτιστοποίησης των επόμενων.

Αυτή η δυναμική έχει μια σχετική ρητότητα στην κατά την διάρθρωση του βιβλίου του φαινομενολογία του ασυνείδητου στο ανθρώπινο Πνεύμα και δη στο ασυνείδητο στην Σκέψη.[15]

Αυτός ανέπτυξε τον επιταχυντισμό, ερευνώντας την ύλη ως ανόργανη και οργανική αμεσότητα, στον ίδιο χρόνο που η εργατική κριτική ανέπτυξε τον επιταχυντισμό, πηγαίνοντας από την κριτική έρευνα της τότε πλανητικής αγοράς και της παγκόσμιας αγοράς, στην κριτική ανάλυση του τρόπου συνάρθρωσης μεταξύ του εργάτη και των μηχανών εντός του παραγωγικού προτσές κεφαλαίου.

Με τα λόγια του, στον Χάρτμαν, το σκέπτεσθαι είναι διαίρεση, συνδυασμός και συσχετισμός προβολών. Σε αυτό οι προβολές καθίστανται το άμεσο υλικό, επί του οποίου επενεργεί ο μηχανισμός της σκέψης. Η σκέψη εργαλειακά μπορεί να αναπαρασταθεί με ένα μαχαίρι, ώστε τέμνει ποσοτικά τις προβολές. Ο σκοπός, η εμπροθετότητα της εργασίας της αφηρημένης διαίρεσης είναι ο συνδυασμός των αισθητών ενικών σε μια κοινή έννοια, και η απόρριψη των μη εντασσόμενων στον σκοπό αδιαίρετων.[16] Στην συνέχεια αναπτύσσει τις παραγωγές του σκέπτεσθαι, καλλιτεχνική, μαθηματική κοκ. παραγωγή, και την διαπλοκή μεταξύ σκέπτεσθαι και της κατηγορικής λειτουργίας της γλώσσας.

Στο συμπέρασμα διατυπώνει ένα πρόταγμα που εκφεύγει της αυστηρής λογικής του κειμένου του, και είναι ανοικτό στην φιλοσοφία της ιστορίας, προτείνοντας επιπροσθέτως και επί του πρακτέου μια παιδαγωγική του σκέπτεσθαι, θεμελιωτική της κατανόησης της φιλοσοφίας της ιστορίας: σύμφωνα με τα λόγια του, η υποκειμενική αιτιολόγηση πρέπει να έλθει στο φως και να αντιμετωπισθούν τα αποτελέσματα των λεκτικο-λογικών συμπερασμάτων και επιδράσεων ως έστω μια ατελής και δυσλειτουργούσα εγγύηση Αντικειμενικότητας, και έτσι η συνειδητή Λογική κερδίζει έδαφος από γενιά σε γενιά -έτσι, οι αλήθειες αναδύονται στο φως της συνείδησης και αναπτύσσεται ο Αγώνας τους υπερισχύουσες έναντι των κυρίαρχων απόψεων της κάθε εποχής, εγειρόμενη πάλι μια ασυνείδητη Λογική, η ιστορική πρόβλεψη, που κανένας δεν είδε τόσο ευκρινώς, όπως ο Χέγκελ.[17]

Επ’ αυτού ο όρος πρόβλεψη («Vorsehung») δεν πρέπει να προσληφθεί φαταλιστικά, αλλά ως μια ανταγωνιστική διατύπωση του ότι η ιστορία παράγεται από τα ίδια τα υποκείμενά της σε κληρονομημένες σχέσεις. Η πρόβλεψη συνίσταται στην ικανότητα του εντοπισμού και ξεχωρισμού εκείνων των σχέσεων, οι οποίες είναι κληρονομημένες, οι οποίες έρχονται από παλιά, από τις νέες παραγόμενες σχέσεις, εντός ενός δοσμένου ιστορικού πλαισίου εργασίας.

Στο επίπεδο της ηθικής φιλοσοφίας, το έργο του Χάρτμαν διαχωρίζεται από τον Σοπενχαουερικό πεσιμισμό, ήτοι από την αναγωγή του Σαιξπηρικού to be or not to be στο επίπεδο της φιλοσοφίας της ζωής.[18] Διαμορφώνεται λοιπόν ένας εξελικτικός οπτιμισμός διεξαρτώμενος από τον ευδαιμονολογικό πεσιμισμό.[19]

Αν θέλουμε, όμως, να κατανοήσουμε σφαιρικά τον Γερμανικό Υλισμό εκείνης της περιόδου, θα πρέπει να κινηθούμε και εντός του ιστορικού υλισμού, και έτσι κατανοείται ως εκλογίκευση των πολεμικών ιαχών και των πολεμικών εκφράσεων των Γερμανικών μαζών εν όψει του Γερμανο-Φραγκικού Πολέμου[20], της εισβολής στο Παρίσι και της Συνταγματικής ενοποίησης των Γερμανικών Γαιών, και κυρίως ως διαμεσολαβημένη φιλοσοφικά έκφραση της κατάστασης και της ζωής της εργατικής τάξης στην χώρα:

Τον Φεβρουάριο του 1869, ο Ένγκελς σε κείμενό του για τις ενώσεις των ανθρακωρύχων στην Σαξονία έκανε λόγο για θολή, θαμπή εικόνα και για συνθήκες προσωπικής εξάρτησης.[21] Επ’ αυτού ο Γερμανικός Υλισμός είναι η πρωτόλεια, άμεση, ασυνείδητη άρνηση της μιζέριας της εργατικής ζωής στην Γερμανία της περιόδου.

Συνακόλουθα, και χωρίς να υπάρχει αμφιβολία περί τούτου, η πολεμική κατάσταση και το βίωμα του πολέμου ως κάτι ζημιογόνο, επιβλαβές ως προς το υποκείμενο επιφέρει πεσιμισμό. Η επαναφορά στο διανοητικό προσκήνιο της φιλοσοφικής θεωρίας του Σέλινγκ περί κακού οδήγησε στην αναβίωση της Γερμανικής εκδοχής του πεσιμισμού.[22]

Ο Σέλινγκ αντιλαμβάνεται το κακό ως κάτι σχετιζόμενο με την θεολογία και με τον προσανατολισμό των ανθρώπων προς μια ορισμένη, συγκεκριμένη ιδέα περί Θεού.[23] Από την σκοπιά της ανηλεούς κριτικής, η αναβίωση της μεταφυσικής περί κακού εκφράζει μόνο την ενοχική αυτοσυνειδησία, τις συλλογικές τύψεις της Γερμανικής μπουρζουάδικης τάξης και των άλλων προκαπιταλιστικών, αντιδραστικών τάξεων για τον ρόλο τους στην Επανάσταση του 1848 και στο 1870-1871. Ο Γερμανικός Υλισμός είναι η επίγνωση αυτού και η προσπάθεια φυγής προς τα μπρος ολόκληρης της μετά το 1848-1852 Ντόιτς φιλοσοφίας. 

Αυτό, όμως, που έχει την μεγαλύτερη αξία σήμερα και είναι το πιο υποτιμημένο από την κατεστημένη και αδύναμη σκέψη, καθώς και από την ευρύτερη πολιτισμική παρακμή, είναι η ανάπτυξη του προγράμματος παιδαγωγικής του Χάρτμαν, ως μιας εκ των πιο λαμπρών στιγμών της φιλοσοφίας του.

Παρόλη την εκ πρώτης όψης παραπλησιότητα, το πρόγραμμα της παιδαγωγικής του Χάρτμαν δεν μπορεί να συγχέεται με την κάπως πρόχειρη και βιαστική αντιμετώπιση των εννοιών ως χρονολογικά αδιαίρετων, η οποία μάλιστα έχει αξίωση ενός «σφαιρικού παιδαγωγικού προγράμματος».[24] Και τούτο διότι δεν δικαιολογείται στο όνομα των όποιων αναγκών εκλαΐκευσης η διαστροφή του περιεχομένου και της οντολογίας των εννοιών του οποιοδήποτε πεδίου του επιστητού.

[1] Βλ. Kurt Bayertz, Myriam Gerhard, Walter Jaeschke (Hg.), Der Materialismus-Streit, Texte von L. Büchner, H. Czolbe, L. Feuerbach, I. H. Fichte, J. Frauenstädt, J. Froschammer, J. Henle, J. Moleschott, M. J. Schleiden, C. Vogt und R. Wagner, Meiner Verlag für Philosophie, Hamburg, 2012.

[2] Παράβαλε Piero Giordanetti, Riccardo Pozzo, Marco Sgarbi (επιμ.), Kant’s Philosophy of the Unconscious, De Gruyter, Berlin/Boston, 2012.

[3] Βλ. E. v. Hartmann, Dr. Phil., Philosophie des Unbewussten, Verstuch einer Weltanschauung, Speculative Resultate nach inductivwissenschaftlicher Methode, Berlin, 1869, Carl Duncker’s Verlag (C. Heymons).

[4] Βλ. The Dark Fantastic: Literature, Philosophy, and Digital Arts, , Pete Wolfendale: The Radicalization of Kant; or, Transcendental Realism as Epistemology, October 9, 2012 σε https://socialecologies.wordpress.com/2012/10/09/pete-wolfendale-the-radicalization-of-kant-or-transcendental-realism-as-epistemology/

[5] Βλ. Pete Wolfendale, Essay on Transcendental Realism, Part III: Transcedental Realism, σύνδεσμος για το κείμενο περιέχεται οπ.

[6] Βλ. οπ., Part II: Deflationary Realism, 2. Global Deflationism, i) Brandom’s Deflationism.

[7] Λένιν, Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός. Κριτικά Σημειώματα για μια Αντιδραστική Φιλοσοφία. Αντί Εισαγωγής: Πώς αναιρούσαν μερικοί «Μαρξιστές» τον Υλισμό το 1908 και πώς τον αναιρούσαν μερικοί Ιδεαλιστές το 1710, στο του ιδίου Άπαντα, Έκδοση Πέμπτη, Τόμος 18ος, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, σ. 14.

[8] Interview With Ray Brassier – Against an Aesthetics of Noise (nY#2), January 2, 2010, απόσπασμα.

[9] Βλ. Hegel, Wissenschaft der Logik, Zweiter Teil: Die subjektive Logik oder die Lehre vom Begriff, Zweiter Abschnitt, απόσπασμα: «Die Objektivität Fürs erste nun ist die Objektivität in ihrer Unmittelbarkeit, deren Momente um der Totalität aller Momente willen in selbständiger Gleichgültigkeit als Objekte außereinander bestehen und in ihrem Verhältnisse die subjektive Einheit des Begriffs nur als innere oder als äußere haben, – der Mechanismus. – Indem in ihm aber».

[10] Ray Brassier, «Concepts and Objects», στο Levi R. Bryant, Nick Srnicek & Graham Harman (eds.), The Speculative Turn: Continental Materialism and Realism. re.press (2011), p. 47.

[11] Παράβαλε Franco Berardi, And. Phenomenology of the end. Cognition and sensibility in the transition from conjunctive to connective mode of social communication, Part I. Sensibility, Aalto University publication series, Doctoral Dissertations 139/2014, Finland, 2014, pp. 29-116, Emma Sofie Brogaard Jespersen, Sensibility and semio-capitalism - a bodily experience of crisis in Ursula Andkjær Olsen's "The crisis notebooks", The Nordic Journal of Aesthetics, No. 60 (2020), pp. 140–157.

[12] Βλ. Hegel, Phänomenologie des Geistes, A. Bewußtsein, III. Kraft und Verstand, Erscheinung und übersinnliche Welt.

[13] Παράβαλε Reza Negasterani, Intelligence and Spirit, 4. Some Unsettling Kantian News, as Delivered by Boltzmann (An Excursion into Time), Freezing the Flux, urbanomic, sequence, 2018, UK – USA, pp. 137 επ.

[14] Βλ. Hartmann, οπ., Erster Theil. Phänomenologie des Unbewussten, A. Die Erscheinung des Unbewussten in der Leiblichkeit, pp. 39-156, και πιο συγκεκριμένα VII. Der indirecte Einfluss bewusster Seelenthätigkeit auf organische Functionen. 1. Der indirekte Einfluss des bewussten Willens, 2. Der Einfluss der bewussten Vorstellung, VIII. Das Unbewusste im organischen Bilden, pp. 126-138, 139-156.

[15] Βλ. οπ. B. Das Unbewusste im menschlichen Geist, VII. Das Unbewusste im Denken.

[16] Βλ. οπ., απόσπασμα: ''Man versteht unter Denken im engeren Sinne das Theilen, Vereinen und Beziehen der Vorstellungen. Das Theilen kann in räumlichem oder zeitlichem Zerschneiden oder in abstrahirendem Theilen der Vorstellungen bestehen. Jede Vorstellung kann auf unendlich viele Arten getheilt werden, es kommt also wesentlich darauf an, wie der Schnitt geführt wird zwischen dem Stück, das man behalten, und dem, welches man fallen lassen will. Wieviel und was von einer Vorstellung man aber behalten will, das hängt davon ab, zu welchem Zwecke man es braucht. Der Hauptzweck beim abstrahirenden Theilen ist das Zusammenfassen vieler sinnlicher Einzelnen zu einem gemeinsamen Begriff; dieser kann nur das in allen Gleiche enthalten, die Schnitte müssen also so geführt werden, dass man von allen Einzelvorstellungen nur das Gleiche übrig behält, und die ungleichen individuellen Reste fallen lässt''.

[17] Βλ. οπ., απόσπασμα: ''Wollte man nun aber durch diese Betrachtung sich zu einer Geringschätzung der bewussten Ratiocination hinreissen lassen, so würde man dennoch einem sehr grossen Irrthum verfallen. Eben weil bei sprunghaften Schlüssen leicht Irrthümer unterlaufen, ist es dringend erforderlich, in wichtigen Fragen die einzelnen Glieder durch discursives Denken klar zu stellen, und bis auf so kleine Denkschritte herabzusteigen, dass man vor Irrthümern in den Schlüssen sich möglichst geschützt weiss. Eben weil bei den Ansichten, deren wahre Begründung im Unbewussten liegt, die Verfälschung des Urtheils durch Interessen und Neigungen sich jeder Controle entzieht und ungenirt breit macht, ist es doppelt nöthig, die subjective Begründung an's Licht zu ziehen, und mit den Resultaten discursiv-logischer Schlussfolgerungen zu confrontiren, da nur in den letzteren eine gewisse, wenn auch immer noch sehr mangelhafte Garantie der Objectivität liegt. Ist auch für den Augenblick das subjective Vorurtheil stärker, mit der Zeit gewinnt die bewusste Logik doch an Boden, und ist es nicht in Einer Generation, so ist es im Laufe vieler. Aber auch in diesem Hervortreten gewisser Wahrheiten an das Licht des Bewusstseins und in ihrem Kampf und Sieg gegen herrschende Zeitanschauungen waltet, wie wir später sehen werden, selbst wieder eine unbewusste Logik, eine historische Vorsehung, die von Keinem klarer erschaut worden ist als von Hegel''.

[18] Βλ. Frederick C. Beiser, Weltschmerz: Pessimism in German Philosophy, 1860–1900, Oxford University Press, 2016. Αντιπαράβαλε Friedrich Nietzsche, Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben.

[19] Βλ. Zur Geschichte und Begründung des Pessimismus Von Eduard von Hartmann, Berlin, Carl Duncker’s Verlag (C. Heymons), 1880, pp. 20-64.

[20] Βλ. Friedrich Engels, Über den Krieg. Geschrieben von Ende Juli 1870 bis Februar 1871. Veröffentlicht in «The Pall Mall Gazette».

[21] Βλ. του ιδίου, Bericht über die Knappschaftsvereine der Bergarbeiter in den Kohlenwerken Sachsens Geschrieben zwischen dem 17. und 21. Februar 1869. ["Demokratisches Wochenblatt" Nr. 12 vom 20. März 1869], απόσπασμα: Das Vorstehende liefert bereits ein trübes Bild von der Lage dieser Bergarbeiter. Zum Verständnis ihrer leibeigenschaftlichen Zustände.

[22] Για μια κριτική στον πεσιμισμό ως συνείδηση του καταστροφισμού βλ. Oswald Spengler, Reden und Aufsätze, Pessimismus? (1921).

[23] Ενδεικτικά βλ. Veroniki Petrou, «Schelling's Critical View on Leibniz's Notion of Evil», Conatus - Journal of Philosophy, 2(2), 91–102, Gavin Rae, «Schelling and the Metaphysics of Evil», Sophia, 57 (2):233-248 (2018).

[24] Βλ. Reza Negasterani, οπ., 5. This I, or We or It, the Thing, Which Speaks (Objectivity and Thought), As if Raising a child και Global Pedagogical Project, οπ., pp. 267-277, 277-292.

Για την κατάργηση του κοινωνικομοριακού «Πολέμου του Αστρών»

Το επί Ρίγκαν νέο τότε πρόγραμμα πυρηνικών όπλων με την θεαματική ονομασία «Star Wars» συνοδεύθηκε και προώθησε μια ολόκληρη κουλτούρα και ιδεολογίες καταστροφισμού, οι οποίες κατά τις επόμενες δεκαετίες απέκτησαν σχετικά αυτοτελή λειτουργία τόσο μέσα στο κοινωνικό όσο και μέσα στο μοριακό επίπεδο. Σε αρκετές περιπτώσεις, αυτές οι λειτουργίες διαθέτουν και αυτοματοποιημένο χαρακτήρα.

Το ότι ένα συγκεκριμένο βιομηχανικό σύστημα διαθέτει ως τέτοιο κοινωνική ύπαρξη και λειτουργία, δείχνει μόνο τον κοινωνικό χαρακτήρα του προτσές υπό το οποίο παρήχθη, και την εξ αυτού αντικειμενική δυνατότητα κοινωνικοποιησιμότητάς του. Επομένως, ο κοινωνικομοριακός «Πόλεμος των Άστρων» αποτελεί μόνο την ενεργοποίηση του «συστήματος» στο κυκλοφοριακό προτσές και σε μερικότητες του προτσές αναπαραγωγής του κοινωνικού συνολικού κεφαλαίου, χωρίς να χρειάζεται το πάτημα κάποιου κομβίου εντολής εκτόξευσης. Στα inferiora επίπεδα του Πλανητικού αυτό το πράγμα έχει τις διακλαδώσεις του: ο «πόλεμος των άστρων» καθίσταται «πόλεμος ανατολιτών βασιλέων» και ο «πόλεμος ανατολιτών βασιλέων» ξεπέφτει σε «πόλεμο αυλικών».

Αν αυτό ακούγεται ωραίο και σχετικά προνοητικό, η συγκεκριμένη ανάγνωση των επιστημονικοτεχνικών και πολιτισμικών προκειμένων του «Πολέμου των Άστρων» κάνει και τον τελευταίο να προβληματισθεί.

Ο γνωστός επιστήμονας Κ. Robert Jastrow στα 1985 δημοσίευσε στις ΗΠΑ το βιβλίο του με τίτλο «How to Make Nuclear Weapons Obsolete», το οποίο μεταφράσθηκε στα ελληνικά ως «Τα Πυρηνικά Όπλα και ο Πόλεμος των Άστρων» (εκδ. Ροές, 1987, Ιπποκράτους 59). Πρόκειται για ένα κατατοπιστικό βιβλίο σχετικά με τα τότε τρέχοντα προγράμματα πυρηνικών όπλων και τον ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ.

Ξεχωρίζουμε σ’ αυτό, κάτι που είναι αληθές, την από την σκοπιά του ηθικού κριτικισμού (η τότε εκδοχή κριτικής της κριτικής, η πιο ευφυής εκδοχή της Αγίας Οικογένειας) παρουσίαση του δόγματος MAD (Mutually Assured Destruction), που κάθε φορά που ενεργοποιήθηκε, αποδίδεται με την ορθή δημώδη κυριολεκτική έκφραση «το άνοιγμα της πόρτας του τρελοκομείου». Όπως έλεγε η Άρεντ, «δεν χρειαζόμαστε την τρέλα για να σωθούμε».

Από την σκοπιά της κριτικής της πολιτικής οικονομίας πρόκειται για αυθαιρέτως βαλμένα όρια στον πολλαπλασιασμό και αυτοεπέκταση της αξίας, δηλαδή για όρια, τα οποία απλά εκφράζουν τον αβάσιμο υποκειμενισμό αυτού που τα θέτει. Είναι σαν κάποιος να λέει: «τέρμα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, τέρμα στις επιδράσεις της αντίθεσης κεφάλαιο-εργασίας, ας αυτοετεροκαταστραφούμε». Όσες φορές έχει εφαρμοσθεί, η ζωή έχει δείξει, ότι καταστράφηκε συλλογικά, αυτός που αυθαιρέτως και μέσα από τον υποκειμενισμό του έθεσε κατ’ αυτόν τον τρόπο όρια. –Δεν απέχει πολύ από την επιδίωξη της Ελλαδικής χούντας περί καταργήσεως της ταξικής πάλης με υπουργική απόφαση, ή εμφορείται από τέτοιες αντιλήψεις.

Φυσικά, όσες φορές ενεργοποιήθηκε, πάντοτε κάποιες δυνάμεις έδρασαν προς την αποτροπή του, και μέσα απ’ αυτό ο κάθε κύριος M.A.D βρήκε ευκαιρία να κηρύξει τον μεσσιανισμό του, και το γνωστό παραμύθι ξεκίνησε απ’ την αρχή, μέχρι να αυτοετεροκαταστραφεί ξανά, ή μέχρι την επαναστατική κατάργηση κάθε μορφής δευτεροκοσμικού μεσσιανισμού.

Μια Καντιανή αισθητική απόφανση ενάντια σε αυτό είναι ότι συνιστά μίζερο θέαμα φριχτά ξεπερασμένο: κιτς γκλαμουριά των eighties, προϊών λουξουρισμός των nineties: ανθρωπόμορφα μοντέλα σε πληθωρισμένα τιμαριθμικά κέντρα ψυχαγωγίας να ψάχνουν εναγωνίως για ουσίες, Τουρινγκ μπάτσοι εντός-εκτός να παρακολουθούν και να αναμεταδίδουν την όλη κυκλοφορία, μυστικοί να προσπαθούν να αποκωδικώσουν την φάση, πρωτοσέλιδα με διπλές και τριπλές σημασίες στην ίδια φράση, μετάλλαξη της χρήσης των γλωσσών, βούλγκαρ Βιτγκενσταϊνικές χρήσεις των γλωσσών, φετιχισμοί του τρόπου γραψίματος, των γλωσσικών χαρακτήρων, εμπορευματοποιημένος Ταλμουδισμός ως φετιχισμός της γαστρονομίας, ουσιοκρατία, σύνθεση αλληλοαποκλειόμενων δυναμικών: κάποιες μόνο όψεις της γενικευμένης καπιταλιστικομερκαντιλιστικής σήψης.

Ένα πραγματικά ορθολογικό ερώτημα είναι: σήμερα φέρνει λεφτά όλο αυτό;

Έφερνε κάποια μέχρι και την 4^η Βιομηχανική Επανάσταση. Σε συνθήκες γενικευμένης ανάπτυξης της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι ένας καταστροφισμός που αδυνατεί να κατανοήσει και να αντιληφθεί την οικονομική δυναμική και τον επιστημολογικό, θεωρητικό χαρακτήρα της Σουμπετεριανής δημιουργικής καταστροφής. Επιβιώνει μόνο σε κάποιες αντιζηλίες και φθόνους ανθρωπομορφών της βιομηχανίας του θεάματος, τις οποίες μεταφράζει εντός των γκέτο των μεταναστών σε μεγάλες πόλεις μεσαίου και χαμηλού βαθμού ανάπτυξης, δηλαδή γεωγραφικά, αφορά κατά κύριο λόγο τα Βαλκάνια, την Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Έχει χαρακτηρισθεί ευστόχως από τεχνικοοικονομική άποψη ως μια νέα μορφή καταστροφής σε αυτούς τους χώρους: παραγωγή ανταξίας.

Το γενικό πρόβλημα του συνολικού προτσές καπιταλιστικής παραγωγής παραμένει, και αυτό το πράγμα το οξύνει: ως δυνητικά χρηματική ποσότητα η συνολική αξία του σταθερού και μεταβλητού κεφαλαίου είναι λιγότερη από όση ήταν μέχρι και το 1993. Σίγουρα, η 4^η Βιομηχανική Επανάσταση έχει ανεβάσει την συνολική αξία σε σχέση με αυτή που ήταν από το 1993 και μέχρι αυτήν, αλλά η οικονομική επιβράδυνση στην Κίνα αντικειμενικά εξασθενεί τις γενικές ανοδικές τάσεις.

Η πολυεθνική εργατική τάξη, το παγκόσμιο προλεταριάτο δεν έχει άλλο δρόμο από την πάλη ενάντια στον τεχνητά προκληθέντα πληθωρισμό, για το ανέβασμα της αξίας του μεταβλητού κεφαλαίου μέσα από την αύξηση ονομαστικού και πραγματικού μισθού, την επιβολή εργατικού επιταχυντισμού, την ανάπτυξη ταξικού εργατικού Μητροπολιτισμού.

 

 

Φεύγοντας απ’ το φως. Ελληνικός Μητροπολιτισμός και εργατικοβιομηχανικές δραστηριότητες

Όσο η πολυεθνική εργατική τάξη μιας μεγάλης πόλης διαχωρίζεται με κάθε τρόπο από τον εθνισμό της χώρας και από την προσίδια εθνική ιδεολογία, ήτοι όσο κατανοεί με υλικούς οικονομικούς όρους μέσα από την ίδια την εμπειρία της στο προτσές της συνολικής καπιταλιστικής παραγωγής την πόλη ως τμήμα της μητροπολιτικής Αυτοκρατορίας, τόσο αποκτά την πολιτική ικανότητα και αρμοδιότητα του προσδιορίζειν οντολογικά τον «εθνικό» χώρο της πόλης. Αυτό, ενάντια στον φυσιοκρατισμό και στον μερκαντιλισμό, σε πρώτο χρόνο χωρεί ως κατάργηση του επαρχιώτικου θεάματος της πόλης «ως τουριστικού προϊόντος», το οποίο παρακμάζει σε επαρχιωτικοποίηση της ίδιας της πόλης.

Όπως είναι γνωστό, στις μεγάλες καπιταλιστικές Μητροπόλεις, ο τουρίστας ως μια φιγούρα καταναλωτή, αποκλειστικά ως υποκειμένου κατανάλωσης στο κυκλοφοριακό προτσές, έχει de facto αντικατασταθεί από την δραστηριότητα του ταξιδιώτη, περιπλανητή-μη υλικά (με τους σύγχρονους όρους της έννοιας) εργαζόμενου μέσα στον Μητροπολιτικό χώρο της πόλης, την οποία επισκέπτεται, με εξαίρεση τις φιγούρες των καταναλωτών πολυτελειών ως τουριστών (όπου επιβιώνουν ακόμα).

Την επόμενη φορά που κάποιος αναγνώστης θα επισκεφθεί μια Μητρόπολη, έχοντας τα ως άνω κατά νου, ας προσπαθήσει να δει και να βιώσει με διαφορετικό τρόπο την εμπειρία ακόμα και των στερεοτυπικών μερών (μουσείο, ιστορικό τοπίο, ιστορικό μνημείο, ιστορικό κτίσμα κλπ).

Ώστε αν η καπιταλιστική Μητρόπολη εμπεριέχει inter alia την κατάργηση της επαρχιωτικής θεαματικής πόλης (την functionally flat city), μέσα από τις εργατικές αρνήσεις εντός της καπιταλιστικής Μητρόπολης, εντός του μητροπολιτικού εργοστασίου στον ίδιο χρόνο παράγεται η Μητρόπολη επέκεινα της καπιταλιστικής Μητρόπολης. Αυτό είναι ένας τρόπος ανάπτυξης σύγχρονου ατόφιου εργατικού Λενινισμού.

Όπως δείχνει η κριτική ανάλυση των αυτόνομων αρχιτεκτόνων, σε γενικές γραμμές η καπιταλιστική Μητρόπολη δεν είναι απλά μια προσδιορίσιμη αρχιτεκτονική δομή, που μένει ως τέτοια αναλλοίωτη, ήτοι δεν είναι απλά ένας δοσμένος αρχιτεκτονικός φορμαλισμός, αλλά κατά κύριο λόγο περιγράφεται μέσω των κοινωνικών λειτουργικοτήτων και των κοινωνικών εμφανίσεων των ειδικά προσδιορισμένων μορφών της αξίας, από τον τρόπο συνάρθρωσης αυτού που προσδιορίζεται ως Μητρόπολη, με το κεφαλαιακό πραγματικό, με την πραγματοκεφαλαιακή σφαίρα, διότι η τελευταία μπορεί να υπάρξει και να λειτουργήσει στην πληρότητά της μόνο εντός της καπιταλιστικής Μητρόπολης.

Εν προκειμένω, από λειτουργική άποψη ο Ελληνικός χαρακτήρας (άρα και τα φλέγοντα ζητήματα του μητροπολιτικού κινήματος της εργατικής τάξης) μπορεί να κατανοηθεί μόνο μέσα από την φιλοσοφία της βιομηχανίας, ήτοι ως ξεπέρασμα του Σπινοζιστικού επιπέδου εμμένειας διεξαγωγής της υπερεκμετάλλευσης κύρια με όρους έντασης της τυπικής υπαγωγής της εργασίας στο κεφάλαιο (: -το ίδιο σφάλμα επαναλήφθη δις). Αυτό πρακτικά συνεπάγεται, ότι μέσα στον Καρτεσιανά κατανοούμενο χώρο της πόλης, μέσα στον χώρο της πόλης ως αισθητηριακής βεβαιότητας, το σύστημα πραγματικής υπαγωγής της εργασίας στο κεφάλαιο του μητροπολιτικού εργοστασίου έρχεται όλο και πιο πολύ σε αντίθεση ως προς την Σπινοζιστική εμμενιστική τυπική υπαγωγή της εργασίας στα αδιαίρετα, στα ατομικά κεφάλαια, έχοντα ως συνήθως urban χαρακτήρα.

Ωστόσο, το παράγειν την Μητρόπολη επέκεινα της καπιταλιστικής Μητρόπολης-βασικός τρόπος ανάπτυξης του ατόφιου εργατικού Λενινισμού της εποχής μας σχετικά πρόσφατα απέκτησε και έναν από τα παλιά καινούριο αντίπαλο: τον μετ’ επικλήσεως του «Μαοϊσμού» ουτοπισμό του άστεως εν είδει αγροτικής κοινότητας, που πρακτικά σημαίνει την εκ προθέσεως μικροαστική, αντεργατική δολιοφθορά στην λειτουργία του μητροπολιτικού εργοστασίου, το πισωγύρισμα σε καταστάσεις προσιδιάζουσες σε μαζική λειτουργική βιομηχανική καταστροφή.

Επ’ αυτού, η πρωτοβουλία για το τσάκισμα των δολιοφθορών πρέπει να περάσει από το κεφάλαιο στην εργατική τάξη, επιστρατεύοντας τα όπλα της όλο και πιο πλατιάς εργατικής συλλογικοποίησης, του όλο και πιο εντεινόμενου εργατικού κοοπερατιβισμού, των απεργιών ως μικρογραφιών εξέγερσης, και το μεγάλο όπλο της γενικής απεργίας. –Η εμπειρία στην Φραγκική Επικράτεια κατά τους πρώτους επτά μήνες του τρέχοντος έτους κάτι έχει να μας πει.

---

“Εγερθέν εκ των ερειπίων …”. Η ιστορική κατάσταση του Γερμανικού κομμουνιστικού κινήματος

Το Γερμανικό κομμουνιστικό κίνημα εμφανίσθηκε, αναπτύχθηκε, ατσαλώθηκε μέσα στο ίδιο το βίαιο, ένοπλο επαναστατικό προτσές, σε σφοδρή διαμάχη εντός του σοσιαλιστικού χώρου τόσο με το SPD (η οποία στα 1919 έλαβε διάσταση ένοπλης αντιπαράθεσης), όσο και ιδεολογικά ενάντια στις δεξιές εξωτερικεύσεις και πραγματεύσεις του Μπολσεβικισμού, για το ποιό κέντρο θα έχει την πολιτική ηγεσία εντός του Ευρωπαϊκού κομμουνιστικού κινήματος.

Με τις μνήμες νωπές από τις εκ μέρους της αντίδρασης δολοφονίες της Ρόζας και του  Λιέμπκνεχτ, και καθώς διεξάγετο το επαναστατικό προτσές, στο Γερμανικό επαναστατικό κίνημα κολλήθηκε η ρετσινιά του αριστερού κομμουνισμού (όπως και στο Ολλανδικό). Αυτό οφείλεται στην παρέμβαση του Λένιν τον Απρίλιο του 1920 (μέσω του κεφαλαίου περί αριστερού κομμουνισμού στην Γερμανία του κειμένου του για την «παιδική ασθένεια του αριστερισμού», το οποίο εκδόθηκε στην μορφή φυλλαδίου τον Ιούνιο του 1920) στην εσωκομματική κατάσταση συνομιλιών μεταξύ KPD και USPD (απ' τ' αριστερά διάσπαση του SPD, απ' το οποίο αποσπάσθηκε η επαναστατική τάση και σχημάτισε την Ένωση του Σπαρτάκου - Spartakusbund) περί ένταξης του τελευταίου στο KPD.

Η παρέμβαση έγινε, με αφορμή την έκδοση σε Φρανκφούρτη και Μάιν μιας (όπως χαρακτηρίσθηκε απ’ τον ίδιο τον Λένιν στο επόμενο κεφάλαιο του περί ού ο λόγος φυλλαδίου του «γελοίας θεωρίας» περί μη συμμετοχής των επαναστατών στα αντιδραστικά συνδικάτα) μπροσούρας της εσωκομματικής «αξιωματικής αντιπολίτευσης», που λέγεται ότι γράφτηκε από τον Heinrich Laufenberg, που έχει το επαναστατικό ψευδώνυμο Karl Erler. Η μπροσούρα συνόψιζε στοιχεία από το πολιτικό περιεχόμενο της διάσπασης του KPD. Θυμίζουμε, ότι η “αντιπολίτευση” είχε αποσχισθεί από το KPD τον Οκτώβριο του 1919 στο Συνέδριο της Χαϊδελβέργης, και συγκρότησε το KAPD. Η δικαιολόγησή της παρέμβασης έγινε στο όνομα της υποβοήθησης των συνομιλιών, προκειμένου τελικά να ενταχθεί το USPD στο KPD, και να καμφθούν οι περί τούτου διαφωνίες.

Στο παράρτημα του κειμένου του προτείνει συμφωνία μεταξύ KPD και αριστερών Ανεξάρτητων (έτσι λέει τις αριστερές τάσεις του USPD) ως «αντικειμενική βάση για την δικτατορία του προλεταριάτου γιατί η πλειοψηφία των εργατών πόλεων υποστηρίζουν τους Ανεξάρτητους» (κάτι που προφανώς δεν ισχύει, εκτός κι αν έχει άλλη χώρα στο μυαλό του και όχι την Γερμανία, καθ' όσον ήταν ηλίου φαεινότερο, ούτε αμφισβητείτο, ότι η πλειοψηφία των βιομηχανικών εργατών σε βιομηχανικά μητροπολιτικά κέντρα και Ρηνανία στήριζε το KPD και τις επαναστατικές δυνάμεις), και διευκρινίζει ότι ο σκοπός του είναι η ενότητα των κομμουνιστικών δυνάμεων στην Γερμανία: «η αναγκαία συνένωση σε ένα ενιαίο κόμμα, αναπόδραστη στο κοντινό μέλλον, όλων των συμμετεχόντων στο κίνημα της εργατικής τάξης που ειλικρινά και συνειδητά στηρίζουν την Σοβιετική κυβέρνηση και την δικτατορία του προλεταριάτου». Κατά λογική συνέπεια, αυτό συμπεριλαμβάνει και το KAPD (παρά τις κατά Λένιν «παιδικές ασθένειές» και τον αναρχοσυνδικαλισμό των), καθ’ όσον σταθερά τάσσονται με το πλευρό της Σοβιετικής Ένωσης, είναι συμπαθούντες της Γ΄ Διεθνούς και συμμετείχαν δι’ αποστολής επίσημων αντιπροσώπων στο δεύτερο Συνέδριό της. Φυσικά, κάτι τέτοιο ουδέποτε επετεύχθη, αλλά φεύ και το ίδιο το KAPD υπέστη διάσπαση στα 1922 σε Τμήμα της Έσσης και Τμήμα του Βερολίνου.

Επ' αυτού τίθενται δύο ερωτήματα: 1ον πώς, αφού κατά Λένιν το USPD είχε μεγαλύτερη στήριξη από τους εργάτες απ' ότι το KPD, το USPD ήθελε να ενταχθεί στο KPD, και όχι το αντίστροφο; 2ον πώς ο Λένιν στήριζε την ένταξη του USPD που είχε ως αρχιστελέχη τον Καουτσκυ και τον Μπερνστάιν, και στον ίδιο χρόνο "δαιμονοποιουσε" και κατάγγελνε ως ασθενείς μάλιστα τους κομμουνιστές επαναστάτες του KAPD; Εξαντλώντας την καλή προαίρεση μας, λέμε ότι η εκ μέρους του Λένιν εσφαλμένη εκτίμηση του συσχετισμού δυνάμεων έχει να κάνει με disinformation (που αντανακλά βέβαια εκ μέρους του έλλειψη πίστης στο ίδιο το Γερμανικό κομμουνιστικό κίνημα), αλλά όσον αφορά το δεύτερο είναι κάτι, το οποίο δεν έχει εισέτι εξηγηθεί.

Προκαλεί εντύπωση, ότι η παρέμβαση δεν έγινε μέσα από την διαδικασία της Τρίτης Διεθνούς, ή έστω διά συντροφικής αλληλογραφίας (όπως γινόταν η αντιπαράθεση και οι συνομιλίες με την Ρόζα και την Τσέτκιν) αλλά προσωπικά-ονομαστικά με δημοσιευθέν φυλλάδιο. Αυτό καταδεικνύει, ότι εν τω μέσω της επανάστασης το Γερμανικό και το Σοβιετικό κίνημα δεν ήταν σε οργανωτικοκομματικό συντονισμό.

Υπάρχει ένας τρόπος να το δει κάποιος όλο αυτό όχι μόνο σεκταριστικά, αλλά και υπό το πρίσμα της ναζιστικής προπαγάνδας περί συνωμοσίας. Σίγουρα, οι Γερμανοί μικροαστοί, οι Γιούνκερς, οι Μπάουερς έτσι το είδαν (και γι’ αυτό είχαν την καταστροφική εθνική ήττα τους). Από την άλλη, η όλη κατανόηση αλλάζει ποιοτικά, αν το δεις μέσα από την ίδια την εργατική τάξη που αποφασίζει, υλοποιεί, πραγματώνει το επαναστατικό προτσές. Αυτό δεν σημαίνει, ότι σε χαοτικές πολιτικές καταστάσεις δεν εκδιπλώνονται συνομωσίες και μυστικοί σχεδιασμοί, ωστόσο αυτό αφορά κατά κύριο λόγο τις εκμεταλλεύτριες και καταπιεστικές τάξεις, και όχι αυτούς που συμμετέχουν σε μια επανάσταση.

Έχει όλο αυτό κάποια συνάφεια στην μεταπολεμική κατάσταση του κομμουνιστικού κινήματος στην Γερμανία, ή ακόμα και στην σημερινή κατάσταση της Αριστεράς; 

Στο εσωκομματικό, εσωοργανωτικό πεδίο μπορείς να βρεις σε οριακές στιγμές την ενεργοποίηση στοιχείων από τέτοιες διαλεκτικές (χωρίς να είναι φάρσα). Ωστόσο, η ίδρυση του SED, και της DDR, η λειτουργία πολυκομματικού συστήματος στην DDR, καθώς και η πολιτική διαδρομή των ενάντια στον φασισμό και των συνεπών επαναστατικών δυνάμεων στην λεγόμενη "Δυτική Γερμανία" μέχρι και το 1989, σηματοδοτεί, ότι είχε επιτευχθεί μια καλώς εννοούμενη υπέρβαση των πικρών κομματικών εμπειριών της Γερμανικής επανάστασης. Επίσης, μέσα από τον εμπλουτισμό του θεωρητικού οπλοστασίου με την Κριτική Θεωρία, αλλά και με τις ίδιες τις θεωρητικές συμβολές των στελεχών του KAPD (καθώς και με την ανακάλυψη της ενεργούς συμμετοχής των ως ηγετών εργατικών αγώνων, απεργιών, εξεγέρσεων), διανοίγονταν σε DDR και στην λεγόμενη "Δυτική Γερμανία", παρόλες τις υπερβολές, τους προσωπικούς εγωισμούς, και τις αντιφάσεις, επιστημονικά θεμελιωμένοι, απελευθερωτικοί, καινοτόμοι, πρωτοβουλιακοί δρόμοι για το παγκόσμιο κίνημα.

Το ερώτημα παραμένει: εργατική τάξη – πραγματική κίνηση – κόμμα εργατών – κομμουνιστικό κίνημα 

Στην μεταπολεμική διοικητική αντίληψη των κομματικών πραγμάτων, ιδιαίτερα στις χώρες που τα ΚΚ σημείωναν υψηλές εκλογικές επιδόσεις κλπ, η εργατική τάξη εφέρετο "λίγο-πολύ πολύ-λίγο" ως νεροκουβαλητής, και κάθε φορά που κατάφερνε να χτίσει κίνημα, αντιμετωπίζετο ως «πολιτικό υποκείμενο», που προφανώς ήταν τέτοιο, επειδή δήθεν όφειλε να αναζητήσει τον μονάρχη ή τον αρχηγό του, στην υποστασιοποιημένη μορφή του επίσημου κόμματος ή κάποιας διάσπασής του, στον ίδιο τον κομματικό ρεαλισμό.

Η ρήξη ενάντια σε αυτό έγινε μέσα στις ίδιες τις εξεγέρσεις (συμβατικά 1965-1977), με την πολιτική συνάρθρωση και μορφοποίηση (και κατά την δεκαετία του 1980) της συνολικής Εργατικής Αυτονομίας σε Ιταλία, Γερμανία, Φραγκική επικράτεια, Ολλανδία, Μεγάλη Βρετανία, Ελλάδα. Αυτό είναι κάτι, που όπως έχουμε γράψει, με όλες τις επιμέρους νίκες και τις επιμέρους υποχωρήσεις, συνεχίζει να μετασχηματίζεται είτε σε κάμψη είτε σε ανάπτυξη.

Συγχρόνως, μετά τα  1991-1993, κάποια εκ των ευρωπαϊκών ΚΚ διατήρησαν τον χαρακτήρα τους, όπως και δυνάμεις που επιβίωσαν από την διάλυση κάποιων εκ των ΚΚ, συγκρότησαν νέους πολιτικούς σχηματισμούς, που σε γενικές γραμμές απαρτίζουν την σύγχρονη Αριστερά. Αυτή η Αριστερά στην Ευρώπη διέρχεται φάσεως κρίσης, κινδύνου νέων διασπάσεων και εκλογικών υποχωρήσεων, δυνάμει ανασύνταξης, ανασυγκρότησης, αντεπίθεσης. Βέβαια, αυτό σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορεί να αναλυθεί, αν δεν ληφθεί υπ’ όψη η διαλεκτική σχέση του με τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, τα κάθε τόσο νέα κοινωνικά κινήματα, τις πολιτικές ταυτοτήτων και μειονοτήτων, τους οικολόγους, δηλαδή μέσα από την προσπάθεια της Αριστεράς να λειτουργήσει μέσα στην κρατική μηχανή και να επανασυστήσει οικεία “burgerlische gesellschaft”. Προσέτι, πρέπει να εκτιμάται και να λαμβάνεται υπ’ όψη η σχέση της Αριστεράς με τον λεγόμενο «σοσιαλισμό του 21^ου αιώνα» στις χώρες της Ασίας και της Αμερικής.

Μας βγάζει αυτό ως τέτοιο σε ένα ανανεωμένο Γερμανικό κομμουνιστικό κίνημα (σχετικά ανεξάρτητα από τις εκλογικές προτιμήσεις εκάστου που παλεύει για κάτι τέτοιο και σχετικά ανεξάρτητα από τους ιστορικούς μητροπολιτικούς χώρους όπου κινούμεθα); Η εμπειρία τουλάχιστον μέχρι τώρα έχει δείξει ότι δεν μας βγάζει. Αυτό από την άλλη, δεν είναι δικαιολογία για τον προς την κατάσταση της Αριστεράς πολιτικό αδιαφορισμό, ούτε υπάρχει η πολυτέλεια για κάτι τέτοιο. Λενινιστικά, κάποιος μπορεί να θέσει ένα παρόμοιο ερώτημα και να ρωτήσει: από πού πρέπει ν’ αρχίσουμε;

Σε γενικότερο επίπεδο, η σύγχρονη μητροπολιτική εργατική τάξη μέσα από τους αγώνες και την αυτοεπέκτασή της –έχει έλθει η ώρα- να αποβάλει την κομματική ρετσινιά του υποκειμένου, και να θέσει αυτή το ζήτημα: τί και ποιά είναι τα κομματικά υποκείμενά μας;

 

Μετατόπιση. Kulturkampf και Υποκειμενικότητα

Η όλη οπτική διευρύνεται κατά πολύ, αν βλέπεις την κοινωνική κατάσταση και κίνηση από τo σημείο θέασης της νέτα-σκέτα εργατικής κριτικής, και αν την δεις από την σκοπιά ενός μαζικού εργατικού κόμματος ή από την στόχευση συγκρότησης ενός τέτοιου.

Πολύ πριν τον Γκράμσι και τον πολιτισμικό μαρξισμό, παραμονές της Επανάστασης του 1848, ο Ένγκελς σε κείμενό του (1846-1847) με τίτλο Ο Ντόιτς Σοσιαλισμός σε Στίχους και Πρόζα (Deutscher Sozialismus in Versen und Prosa) προέβη με κριτική διάθεση σε μια σύνδεση της λαοφιλούς (pop) μουσικής ποίησης της εποχής με την αναπτυσσόμενη σοσιαλιστική τάση. Επρόκειτο για τα πρώτα δείγματα του αληθούς (wahren) σοσιαλισμού (βλ. Friedrich Engels, Deutscher Sozialismus in Versen und Prosa, Geschrieben Ende 1846 bis Anfang 1847, "Deutsche-Brüsseler-Zeitung" Nr. 73 vom 12. September 1847)

Τα χρόνια πέρασαν, τέσσερις δεκαετίες μετά, κατόπιν της καταστολής της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, της Κομμούνας του Παρισιού, και μετά την καθιέρωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, στο κείμενό του Για τον Ρόλο της Βίας στην Ιστορία (1887-1888) (Die Rolle der Gewalt in der Geschichte), σφυρηλάτησε τον όρο Kulturstaaten, για να δηλώσει την έστω και ισχνή επίδραση της Φραγκικής Επανάστασης στην συγκρότηση της κουλτούρας των Ευρωπαϊκών κρατών:

Das war aber keine welthistorische Errungenschaft, wie der jetzt chauvinistisch werdende Bourgeois ausposaunte, sondern eine sehr, sehr späte und unvollkommne Nachahmung dessen, was die Französische Revolution schon siebzig Jahre früher getan, und was alle andern Kulturstaaten längst eingeführt. Statt zu prahlen, hätte man sich schämen sollen, daß das "hochgebildete" Deutschland hiermit zuallerletzt kam (Friedrich Engels, Die Rolle der Gewalt in der Geschichte, απόσπασμα, Geschrieben Ende Dezember 1887 bis März 1888. Nach der Handschrift. Der Teil, für den die entsprechenden Seiten der Handschrift fehlen, wird nach dem in der "Neuen Zeit", Nr. 25, 14. Jahrgang, 1. Band, 1895-1896, S. 722-776, veröffentlichten Text gebracht).

Προκύπτει από τα συμφραζόμενα του κειμένου, ότι ο όρος περιλαμβάνει τις συνολικές μορφωτικές, παιδευτικές, καλλιτεχνικές συνθήκες της ζωής ενός έθνους. Στις συνθήκες του τότε νέου Ράιχ, προσδιορίζει τον Kulturkampf (αγώνα περί της κουλτούρας) ως αντικληρικαλιστική πάλη, αξιοποιώντας το παράδειγμα του διασυρμού του Πάπα Γρηγορίου Ζ στην Κανόσα (1077) κατά την Αυτοκρατορική θητεία του Ερρίκου Δ΄ (υπενθυμίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η Ντόιτς ιστορία είναι inter alia ιστορία σύγκρουσης ενάντια στην εκκλησιαστική εξουσία):

Kulturkampf. Der katholische Pfaff kein Gendarm und Polizist. Jubel der Bourgeoisie - Hoffnungslosigkeit - Gang nach Canossa. Einzig rationelles Resultat: die Zivilehe! (Friedrich Engels, Gliederung des Schlußteils des vierten Kapitels der Broschüre "Die Rolle der Gewalt in der Geschichte", Geschrieben zwischen Ende Dezember 1887 und März 1888. Nach der Handschrift).

Στην οπτική αυτή, το άμεσο έλλογο αποτέλεσμα αυτού του αγώνα ενάντια στους αστυνομικούς και χωροφυλακίστικους ρόλους των Καθολικών παπάδων είναι ο πολιτικός γάμος. Η σύνδεση κουλτούρας και νομικής μεταρρύθμισης βασίζεται στην ίδια την άποψη του Γκαίτε, ότι κάθε Νομοθέτης είναι υποχρεωμένος να εισάγει ένα προσδιορισμένο Kultus, κατανοούμενου του όρου στην πρωτότυπη Λατινική κυριολεξία του ως καλλιέργειας, μόρφωσης:

Weil Goethe in seiner Doktordissertation die These aufstellte, jeder Gesetzgeber sei sogar verpflichtet, einen bestimmten Kultus einzuführen - eine These, die Goethe selbst als ein bloßes amüsantes Paradoxon, veranlaßt durch allerlei kleinstädtischen Frankfurter Pfaffenkrakeel, behandelt (was Herr Grün selbst zitiert) - so "lief der Student Goethe den ganzen Dualismus der Revolution und des heutigen französischen Staats an den Schuhsohlen ab" p. 26, 27. (Friedrich Engels, Deutscher Sozialismus in Versen und Prosa, απόσπασμα, οπ.).

Επομένως, η νομική πράξη (νομοθετική, δικανική, διοικητική) οφείλει, προκειμένου να επιβεβαιώνει τον εαυτό της, να ανεβάζει τον βαθμό της μορφωτικής, παιδευτικής, γνωσιακής στάθμης των προς ούς απευθύνεται και εφαρμόζεται.

Σε αυτό, από την μια αναπαράγεται η κλασική Γερμανική διάκριση μεταξύ κουλτούρας κατανοούμενης συμπεριληπτικά στο Ντόιτς συγκείμενο ως πνευματικότητας (Geisticht, και επιμέρους απόρροιες σε Zeitgeist, Volksgeist), και του in sich υλικού πολιτισμού.

Επ' αυτών των επισημάνσεων μπορεί να διαυγασθεί περαιτέρω η πραγματικότητα του Ντόιτς έθνους στην νεωτερικότητα:

Η εκπήγαση αυτού του εθνισμού είναι το Ρομαντικό κίνημα, που στα έργα ιδιαίτερα του Χόλντερλιν, το Ντόιτς εἶναι [αποδεσμευόμενο μέσω της κουλτούρας από την Βαρβαρικότητα (ενδεικτικά βλ. Friedrich Engels, Zur Urgeschichte der Deutschen, Geschrieben 1881/1882. Nach der Handschrift), όπως την επαναθεμελίωσε ο Χέρντερ ως φιλοσοφία της ιστορίας] αναπέμπει σε ένα Ελληνικό μυθολογικό παρελθόν των Τιτάνων, μοτίβο που επανεμφανίζεται στα τέλη του επόμενος αιώνος στον Νίτσε. Αυτό λίγο-πολύ επικράτησε μέσα στους Γερμανικούς λαούς, παρ' όλες τις τιτάνιες προσπάθειες του Σέλινγκ και του Χέγκελ να συνδέσουν την Ντόιτς κουλτούρα με την παγκόσμια ιστορία, με το παγκόσμιο πνεύμα.

Στην ανάπτυξη αυτού, η πλειοψηφία των τάξεων των Ευρωπαϊκών χωρών υπό το βάρος της επίδρασης των επιστημονικών πειθαρχιών της βιολογίας, της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας, στα μέσα του 19ου αιώνα είχαν αναπτύξει εδραία πεποίθηση περί εθνικής οντολογίας, κατανοούμενης ως σχέσης διαμεσολάβησης του κοινωνικού από το βιολογικό, και αντίστροφα. Αυτό αποτυπώνει ο Ενγκελσικός Kampf ums Dasein (βλ. Friedrich Engels, Dialektik der Natur, Biologie, απόσπασμα, Geschrieben 1873 bis 1883; einzelne Ergänzungen wurden 1885/1886 verfaßt. Dietz Verlag, Berlin. Band 20. Berlin/DDR. 1962. Dialektik der Natur, S. 554-568).

H εμφάνιση του νεορομαντισμού και του αποσπασματικού Βαρβαρικού και παγανιστικού φολκλόρ γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν μόνο τα υποπροϊόντα της απ' τα δεξιά πολιτισμικής κριτικής: η τοποθέτηση και η συμμετοχή της δεξιάς στον ίδιο τον Ενγκελσικό Kulturkampf. Στην δεκαετία του 1920 μέσα στο γενικότερο κλίμα οικονομικής και κοινωνικής παρακμής και αποσάρθρωσης αυτό έλαβε ξανά μια διανοητική διάσταση μέσα από την άποψη περί Παρακμής της Δύσης, που την μοιραζόταν η συντριπτική πλειοψηφία των αντιμαχόμενων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων (βλ. Oswald Spengler, Der Untergang des Abendlandes).

Αναμφίβολα, είναι κάτι πολύ πιο ευχάριστο και ωφέλιμο για την προσωπική ψυχική υγεία, να κάθεσαι και να κοιτάς το ηλιοβασίλεμα, έχοντας μπροστά σου μια Καλιφορνέζικου τύπου παραλία, ακούγοντας μια playlist της Λάνα Ντελ Ρέι, με ανεβασμένα τα μπάσα, ή ακόμα και να σκέφτεσαι deep house λούπες απ' τα κομμάτια της, απ' το να προσπαθείς να επαναφέρεις αυτά τα ζητήματα στην διανοητική και πολιτική επιφάνεια. Ωστόσο, η συνάφεια αυτής της επαναφοράς είναι πραγματική με υλικό τρόπο, καθώς τα τελευταία χρόνια η πολιτική διαπάλη σε Αμερική και Ευρώπη καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από τον όρο των culture wars. Η έκβαση αυτών είναι εισέτι αβέβαιη. Ωστόσο ότι διεξάγονται, είναι δηλωτικό όχι μόνο της ανάγκης του συστήματος αναπαραγωγής κοινωνικού συνολικού κεφαλαίου για την διαμόρφωση νέων συλλογικών υποκειμενικοτήτων, αλλά και της ανάγκης των κοινωνικών μαζών περί αποδραστικών πρακτικών και κουλτούρων (ενδεικτικά βλ. Alex Williams, Escape Velocities, e-flux Journal, Issue #46, June 2013), ώστε στην προφάνειά του ο Ενγκελσικός Kulturkampf είναι σε τελική ανάλυση η ίδια η απόδραση από τον δυστοπισμό και από τις δυστοπίες, και η παραγόμενη απ' αυτόν υποκειμενικότητα.

Σε ένα γενικότερο διανοητικό επίπεδο, οι τόσο προσφιλείς στην χώρα πόλεμοι για την ιστορία, εκπορευθέντες από την πολιτισμική κάθοδο των Γερμανικών 80's, και ανά περιστάσεις εν μέρει ορίσαντες την τότε αντίστιξη αριστερά-δεξιά, έχουν υποχωρήσει όχι μόνο από την άνοδο της “εναλλακτικής ιστορίας” και των θεωριών συνωμοσίας, αλλά και κάτω από το βάρος της μεταμόρφωσης του κατά Χάντινγκτον πολέμου των πολιτισμών σε Kulturkampf με διακρατική διαμεσολάβηση.

Η παγκόσμια αλυσίδα αναπαραγωγή κοινωνικού συνολικού κεφαλαίου – κουλτούρα – υποκειμενικότητα φαίνεται ότι δομεί και κατασκευάζει νέα πεδία ανταγωνισμού, επομένως και καπιταλιστικής συσσώρευσης. 

Αυτό μπορεί να εξηγεί το πως Ευρωπαϊκές νεολαΐστικες κομμουνιστικές οργανώσεις μοιάζουν όλο και πιο πολύ στις αριστερές πτέρυγες του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ, και το πώς τύποι με τατουάζ ναζιστικών συμβόλων αποτίουν φόρο τιμής στην 9η Μάη, ώστε όσοι παρακινούνταν από “διακηρύξεις” τύπου Μπρέιβικ, ή όσοι προωθούν μανιχαϊστικές πολιτισμικές διακρίσεις (ως τα τελευταία απόνερα του πολέμου των πολιτισμών), ή όσοι είναι οι τελευταίοι εναπομείναντες θιασώτες του μετα-Βικτωριανού μούλτι-κούλτι ουτοπισμού της Aurorae Aureae (οι οπαδοί της χώρας του πουθενά) έχουν ξεπερασθεί από τα ίδια τα πράγματα.

“Κίνα: Οι Κίνδυνοι του Δανείζεσθαι Κάποιου Άλλου τις Θεωρήσεις”, Aufheben (τεύχος 24, 2017, σ. 29-44). Μετάφραση

Εισαγωγή μεταφραστή

 

Η Κίνα διέρχεται κύκλου οικονομικής επιβράδυνσης, εμφαινόμενου στις οικονομικές ποσότητες, ο οποίος στο πολιτικό επίπεδο δύναται να λάβει ιστορικά χαρακτηριστικά, ως αποτέλεσμα κύρια της όξυνσης της ταξικής πάλης στο εσωτερικό της. Η εκδηλωθείσα σχετικά κλασική κρίση υπερσυσσώρευσης της καπιταλιστικής βιομηχανίας κατασκευών της επιδρά (μαζί με τις εκ μέρους της μικροαστικής νεολαίας υποδόριες πρακτικές σύγχρονης άρνησης της εργασίας εφαρμοζόμενες ως άρνηση οργανικής ένταξης στην παραγωγή) στην άνοδο της ανεργίας σε τέτοιο βαθμό, ώστε αναπτύσσονται ανά περιοχές φαινόμενα παρομοίου τύπου δομικής ανεργίας. Εν τούτοις, τα όποια κρισιακά φαινόμενα και τάσεις δυσκολιών στην Κινεζική οικονομία δεν προσφέρονται για ex post factum εκπληρώσεις αυτοεκπληρούμενων συντηρητικών αντεπαναστατικών και αντικομμουνιστικών προφητειών, ούτε για ασκήσεις μετα-Κευνσιανών και ετερόδοξων οικονομικών πόθων.

Η δημοσιευθείσα γενική άποψή μας είναι ότι η Κίνα είναι ένα τυπικά σοσιαλιστικό κράτος (εξουσία ασκούμενη από το ΚΚΚ, κομβικές λειτουργίες κεντρικού σχεδιασμού της παραγωγής και προγραμματισμού του κοινωνικού). Ωστόσο, αν ιδωθεί στην συνολικότητά της ως σύστημα πολιτικής οικονομίας όχι μόνο η ύπαρξη φύσει και θέσει ανταγωνιστικών και ανταγωνιζόμενων κοινωνικών τάξεων, αλλά η ίδια η τεράστια καπιταλιστική παραγωγή στο εσωτερικό της συνυπάρχουσα με εκτεταμένους τομείς άμεσα εργατικά και διοικητικά ελεγχόμενης παραγωγής αποτυπώνουν μια εικόνα ύπαρξης ποιοτικά διαφορετικών και αντικειμενικά ανταγωνιζόμενων μεταξύ των δυναμικών από αντικειμενικά αλληλοαποκλειόμενους μεταξύ τους τρόπους παραγωγής.

Από την σκοπιά του εργατικού κινήματος, η Κίνα είναι η χώρα με την μεγαλύτερη σημασία, καθ’ όσον διαθέτει την πολυπληθέστερη εργατική τάξη στον κόσμο, που συνεχώς αποκτά μεγάλο βαθμό εξειδίκευσης, παράγει επαναστατικοποιημένες παραγωγικές δυνάμεις. Στο συγχρονικό επίπεδο, είναι η βασική (τουλάχιστον μη καπιταλιστικά οργανωμένη) χώρα με τομείς σοσιαλιστικής παραγωγής, που έχει προσεγγίσει έναν πρωτόγνωρο βαθμό ανάπτυξης παραγωγικών δυνάμεων, και έχει συνεχώς την ικανότητα διάνοιξης νέων δρόμων ανάπτυξης. Η ενδελεχής γνώση του επαναστατικού και σοσιαλιστικού προτσές στην Κίνα αναγκαστικά προϋποθέτει την συστηματική μελέτη του ίδιου του εργατικού κινήματός της και του ΚΚΚ, των καμπών, των ασυνεχειών, των διακριτών ιδεολογικών και θεωρητικών χαρακτηριστικών του (όπως συγκροτήθηκαν σε Μαοϊσμό), των διεθνών σχέσεων του, και των σφοδρών εσωτερικών διενέξεων και συγκρούσεών του, κυρίως όπως κοινωνικοποιήθηκαν και πραγματώθηκαν με την ΜΠΠΕ, και με τις εσωτερικές συγκρούσεις μετά τον θάνατο του Μάο. Προσέτι, όπως έχουμε ξαναγράψει, προϋποθέτει την βαθιά γνώση της μακραίωνης Κινεζικής ιστορίας, κουλτούρας, πολιτισμού, και του τρόπου κατανόησης του δυτικού πολιτισμού απ’ τους λαούς της. 

“ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ AUFHEBEN

Στα 2010 και 2011 δημοσιεύσαμε δύο άρθρα ανάλυσης και εξήγησης της οικονομικής κρίσης, η οποία ξεκίνησε στα 2008.[1] Προσεγγίσθημεν πέρσι (εννοεί στο 2015) από συντρόφους στο  Klinamen Editorial (Ισπανία) που συνάρθρωσαν μια μετάφραση αυτών των δύο άρθρων περί «κρίσεως», συν τα δυο άρθρα μας του 2012 περί της κρίσης του Ευρώ.[2] Μας ζήτησαν να γράψουμε ένα μικρό κείμενο[3] επικαιροποίησης της ανάλυσής μας, το οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως Επίλογο στο βιβλίο τους. Σε αυτό το μικρό κείμενο, αναστοχασθήκαμε επί της προηγούμενης ανάλυσης της οικονομίας του ΗΒ και της πλανητικής/παγκόσμιας κατάστασης, και ενδείξαμε τι σκεφτόμασταν ότι μπορεί να συμβεί στο μέλλον, περιλαμβανομένου του εύρους στο οποίο ο καπιταλισμός ήταν ικανός για αποκατάσταση (κατά της αναπόδραστης παρακμής). Τμήμα αυτής της ανάλυσης κάλυψε εξελίξεις στην Κίνα, όπου προτείναμε, ότι οι προοπτικές για μετα-κρισιακή πλανητική/παγκόσμια ανάπτυξη θα εξαρτώντο στην “ικανότητα της Κίνας να επιστρέψει και να διατηρήσει τον μακροπρόθεσμο στόχο της για ποσοστό ανάπτυξης 8%-7%”. Έπειτα συζητήσαμε κάποιους από τους παράγοντες που θα μπορούσαν να συμβάλλουν σε αυτήν την επιστροφή στην ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένων των σχεδίων της Κίνας για υποδομές, τα οποία στόχευαν στην “αλλαγή της οικονομίας της Κίνας από το να είναι ένας μείζων εισαγωγέας κεφαλαίου σε έναν μείζονα εξαγωγέα κεφαλαίου –διά τούτου επιτρέποντας στο Κινεζικό κεφάλαιο να εκμεταλλευθεί την εργασία και την παραγωγή “πρωτευόντων εμπορευμάτων”  στον πλανήτη”.

Ως απάντηση σε αυτόν τον “επίλογο”, το Chuǎng γκρουπ, του οποίου η δραστηριότητα εστιάζεται στο “αναλύειν την εκδιπλούμενη ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Κίνα, τις ιστορικές ρίζες του, και τις εξεγέρσεις αυτών που συντρίβονται κάτω απ’ αυτό”[4] παρήγαγε ένα βραχύ άρθρο κριτικής της ανάλυσής μας. Το ανατυπώνουμε παρακάτω, ως εν εκ των Εισελεύσεων. Θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο στους αναγνώστες από τον αριθμό των άρθρων που έχουμε δημοσιεύσει ανά τα χρόνια, αναλύοντας την κατάσταση στην Κίνα[5], ότι στην οπτική μας το πρότζεκτ Chuǎng είναι αξιοσημείωτο και σημαντικό, και γνωρίζουμε τον χρόνο και την προσπάθεια που απαιτεί. Στην απάντησή μας στην δική τους απάντηση, επιχειρηματολογούμε, ότι σκιαγραφώντας την ζωηρή, φλογερή ανάλυσή τους επί της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης στην Κίνα, έχουν δανεισθεί τις θεωρήσεις νέο-φιλελεύθερων οικονομολόγων και γι’ αυτό η ανάλυσή τους διακατέχεται από συγκεκριμένα τυφλά σημεία.

Aufheben, Οκτώβριος 2016

Εισελεύσεις: ΣΕΝΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΗΣ ΚΡΙΣΕΩΣ: ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ “Η ΚΡΙΣΗ: ΕΠΙΛΟΓΟΣ” ΤΟΥ AUFHEBEN:

Στην Κίνα, η επίσημη πολιτική είναι ένα παίγνιο σινιάλων στοών. Το προβλέπειν τεκτονικές αλλαγές στην πολιτική απαιτεί ότι κάποιος διαβάζει τις σεισμικές δονήσεις θαμμένες κάτω από ξερές δηλώσεις pokerfaced επισήμων. Ανεπαίσθητες αλλαγές στην ορολογία ίσως κρύβονται σε διολισθαίνουσες πεποιθήσεις ή σε νέα κύματα καταπίεσης. Τα πιο σημαντικά σινιάλα, ωστόσο, παίρνουν την μορφή συνεντεύξεων με ανώνυμα μαντεία –σχεδόν πάντα ένα “αυταρχικό πρόσωπο” –τα λόγια τους προπαγανδίζονται από τα πιο υψηλά κρατικά μέσα χωρίς αναφορά. Όσο πιο πολύ τέτοια μαντεία μιλάνε, τόσο μεγαλύτερο το μέγεθος της επικείμενης “παρέμβασης”. Τέτοιες εξαγγελίες συχνά σημειοδοτούν εσωτερικές διαφωνίες εντός του σημειωτικά μονολοθικού Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ). Με την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, τέτοιες διαφωνίες έχουν παροξυνθεί, καθώς η κορυφαία ηγεσία αντιπαρατίθεται περί του μέλλοντος των οικονομικών μεταρρυθμίσεων, που έχουν οδηγήσει την Κίνα σε ηγετικό ρόλο εντός των παγκόσμιων κυκλωμάτων της συσσώρευσης κεφαλαίου.

Τα προηγούμενα χρόνια, ένα “αυταρχικό πρόσωπο” συνεντευξιάσθηκε τρεις φορές για πρωτοσέλιδες ιστορίες της Λαϊκής Ημερησίας. Τις πρώτες δυο φορές προηγήθηκαν μεγάλες επεμβάσεις στην ταραχώδη αγορά κεφαλαίων.[6] Στην τρίτη τέτοια εκτεταμένη συνέντευξη, το “αυταρχικό πρόσωπο” –που θεωρείται να είναι ένας κεντρικός υποστηρικτής του προέδρου και ηγέτη του κόμματος Xi Jinping– αναφέρθηκε να λέει, “Δέντρα δεν μπορούν να αναπτυχθούν μέχρι τον ουρανό. Υψηλή μόχλευση θα φέρει αναπόδραστα υψηλά ρίσκα, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια συστημική χρηματιστική κρίση, αρνητική οικονομική ανάπτυξη, και ακόμα να εξανεμίσουν τις οικονομίες των μέσων ανθρώπων”.[7] Παρότι κάθε μια από αυτές τις συνεντεύξεις έγινε περιζήτητη, προκειμένου να διευκρινίσει τις αποφάσεις περί των πολιτικών, η τρίτη προσφέρει μια ισχυρότατη δήλωση μέχρι την ημερομηνία της, ουσιωδώς λέγοντας ότι η εξάρτηση της οικονομίας σε μια σειρά φουσκών χρέους μόνο επιδεινώνει τις προοπτικές της για μια σκληρότερη, συστημική κρίση όταν αυτές οι φούσκες σπάσουν. Η πρότασή τους είναι ουσιωδώς να σκισθεί η οικονομία ως το θεμέλιό της, επιτρέποντας ένα κύμα κλεισίματος εταιρειών ώστε να μειωθεί η υπερβάλλουσα πανουργία και να ρευστοποιηθούν “ζόμπι” επιχειρήσεις. Η ελπίδα είναι ότι τα κίνητρα μπορούν να αντικατασταθούν με γνήσια ζήτηση, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει μια περίοδο “L-σχηματιζόμενου” οικονομικού ισιώματος, καθώς η αγορά θα επανεπεξεργάζεται το θεμέλιο της οικονομίας.

Σε τέτοιες συνεντεύξεις το επίσημα καθιερωμένο μαντείο του ΚΚΚ μετέρχεται ενός ακραία πεσιμιστικού τόνου, όταν αναφέρεται στην παρούσα κατάσταση της Κινεζικής οικονομίας και στον μελλοντικό ρόλο της εντός του παγκόσμιου καπιταλισμού. Η ειρωνεία είναι ότι τέτοιος ακραίος πεσιμισμός, ερχόμενος από το τιμόνι του Κινεζικού κράτους, μπορεί να αντιτεθεί σε έναν οικονομικό οπτιμισμό πολλών “αναλύσεων” περί Κίνας, καταγόμενων εντός των αριστερίστικων εσωτερικών της δύσης. Παρότι υπάρχει λίγο αποδεικτικό υλικό ότι η Κινεζική οικονομία έχει ξεκινήσει να αποχωρεί από το μη βιώσιμο επενδυτικά οδηγούμενο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξής της, πολλές τέτοιες αναλύσεις ακόμα είναι προσκολλημένες στην πεποίθηση, καλλιεργηθείσα στα χρόνια της διψήφιας ανάπτυξης, ότι η Κίνα θα υιοθετήσει τον ρόλο της παγκόσμιας υπερδύναμης και θα εξασφαλίσει παγκόσμια καπιταλιστική συσσώρευση για τα χρόνια που είναι να έλθουν.

Στο “Η Κρίση: Επίλογος”[8], η Βρετανική κομμουνιστική κολλεκτίβα Aufheben κάνει ακριβώς ένας τέτοιο επιχείρημα καθώς επιστρέφουν στην δύο τμημάτων σειρά τους επί της οικονομικής κρίσης γνωστή ως η Μεγάλη Ύφεση. Η αυθεντική σειρά του γκρουπ –γραμμένη καθώς η Κίνα διατηρούσε ακόμα ποσοστά ανάπτυξης 10%- ήταν αρκετά οπτιμιστική περί της ικανότητας του καπιταλισμού να διαφεύγει της κρίσης, προτείνοντας ότι ήταν μόνο η στιγμιαία παύση στην “μακρά άνοδο στην παγκόσμια συσσώρευση κεφαλαίου από τα 1980s” και ότι ο καπιταλισμός ξεκινούσε “μια νέα φάση στην μακρά ανοδική καμπή”. Στον “Επίλογο” κατά κάποιο τρόπο ήταν υπέρ του δέοντος αισιόδοξοι για την οικονομική αποκατάσταση στην Δύση, αλλά, αν κοίταζες ακόμα πιο διευρυμένα στην συσσώρευση κεφαλαίου και με ειδική προσοχή στην Κίνα και στις εγειρόμενες αγορές “υπήρχε … μια γρήγορη οικονομική αποκατάσταση”. Ένα κρίσιμο εμπειρικό δεδομένο για να υποστηρίξουν το επιχείρημά τους ήταν ότι το ονομαστικό ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε κατά 80% μεταξύ 2008 και 2012.

Η επιβράδυνση της Κίνας από το 2014 θα μπορούσε να εμφανισθεί να είναι προβληματική, και μετά, ο “Επίλογος” εγείρει το ζήτημα της επιβράδυνσης (που την αποκαλούν “υπερδιόρθωση”), μόνο για να παρακάμψουν τις συνέπειές της για το αυθεντικό επιχείρημά τους. Πραγματικά, ο “Επίλογος” αλλάζει σε αυτό το σημείο σε σχέση με μια συζήτηση της τοποθέτησης του Aufheben σε “πιο ροδαλές” υποθέσεις σχετικά με την Κινεζική οικονομία των “πιο mainstream οικονομικών προβλέψεων”. Παρόλο που επικεντρώνει στην επιβράδυνση της Κινεζικής οικονομίας, το Aufheben καταλήγει με το να προτείνει ότι η κίνηση του Κινεζικού κεφαλαίου στο εξωτερικό (για πρότζεκτς υποδομών όπως ο “Νέος Δρόμος του Μεταξιού” που θα του κάνουν ευκολότερη την απόκτηση πόρων)[9] θα βοηθήσει ώστε να διατηρήσει την παγκόσμια συσσώρευση κεφαλαίου. Αυτό συνεπάγεται ότι το αυθεντικό επιχείρημά τους –ότι η Μεγάλη Ύφεση ήταν απλά μια παύση στην “μακρά άνοδο στην παγκόσμια συσσώρευση κεφαλαίου από τα 1980s”- παραμένει κατά το μάλλον ορθό.

Βλέπουμε αυτό το επιχείρημα ως αστήρικτο. Εν αντιθέσει προς την βιωσιμότητα της “μακράς ανόδου” αφηγούμενης από το Aufheben, εμείς ισχυριζόμεθα ότι η Κινεζική οικονομική επιβράδυνση δεν είναι μια “υπερδιόρθωση”, αλλά ένα αντιφατικό σύνολο απαντήσεων σε προβλήματα υπερεπένδυσης, κακού χρέους και υπερπανουργίας. Η παρουσίαση της οικονομικής επιβράδυνσης ως μια “υπερδιόρθωση” είναι πιθανή μόνο αν η Κινεζική ανάπτυξη ιδωθεί ως πρωτευόντως εξαγωγικά-οδηγούμενη, περιορισμοί σε ανάπτυξη σε εξαγωγές μπορούν γι’ αυτό να υπερβαθούν από την αύξουσα εσωτερική κατανάλωση και την απορρόφηση νέων αναπτυξιακών τοποθεσιών σε μέρη όπως η Κεντρική Ασία. Αλλά, η Κινεζική οικονομική ανάπτυξη δεν είναι πρωτευόντως εξαγωγικά οδηγούμενη. Αντίθετα, αυξανόμενα επίπεδα εξαγωγών και μια εμπορική ανισορροπία είναι πλευρικές επιδράσεις μιας επενδυτικά οδηγούμενης στρατηγικής που συντελεί στην υπερπανουργία (σημαίνοντας πάρα πολλά εργοστάσια που παράγουν πάρα πολλά αγαθά για την αγορά να τα διαχειρισθεί). Αυτή η επενδυτικά-οδηγούμενη αναπτυξιακή στρατηγική αναγκάζει χρηματιστική καταπίεση (ειδικά με αναφορά σε χαμηλά, κάποιες φορές αρνητικά, αποθεματικά ποσοστά τόκων) και μεταφέρει τον πλούτο των νοικοκυριών σε επενδύσεις κρατικών τραπεζών.[10] Το υψηλό ποσοστό οικονομιών της Κίνας (εξ ίσου το ποσοστό των ακαθάριστων οικονομιών και το ποσοστό των οικονομιών των νοικοκυριών)[11] τροφοδοτεί την επενδυτικά οδηγούμενη ανάπτυξη, αλλά επίσης περιορίζει την επιδραστική/ενεργητική ζήτηση, καθιστώντας την επενδυτικά οδηγούμενη ανάπτυξη συνώνυμη των ποσοστών χαμηλής κατανάλωσης και της υπερπανουργίας. Τα αγαθά παράγονται κατά το μάλλον στην παγκόσμια αγορά ως εξαγωγές καθώς η εσωτερική κατανάλωση δεν μπορεί να συμβαδίσει. Η υποκατανάλωση έτσι εμφανίζεται σαν να είναι εξαγωγικά οδηγούμενη ανάπτυξη.

Υπερπανουργία και υπερεπένδυση είναι πράγματα που έχουν ανοιχτά συζητηθεί εντός του Κινεζικού κράτους από τα τέλη των 1990s, πριν την δραματική άνοδο του εμπορικού πλεονάσματος που άρχισε στα μέσα των 2000s και πριν ακόμα την ραγδαία αύξηση σε επενδύσεις ως απάντηση στην παγκόσμια χρηματιστική κρίση. Πραγματικά, η ιδέα του μεταβαίνειν σε μια βασισμένη στην κατανάλωση οικονομία συζητιόταν πλατιά από τα πρώιμα 2000s, και το πρόβλημα έχει παραμείνει ανεπίλυτο μέχρι σήμερα. Να περικόψεις την υπερπανουργία σημαίνει να οπισθοδρομήσεις σε επενδύσεις και να αφήσεις χρεωκοπίες να ξεριζώσουν την παραγωγική ικανότητα. Αυτό θα σήμαινε μια συγκυριακή μείωση στην ανάπτυξη του ΑΕΠ, δυνητικά ακόμα και αρνητική ανάπτυξη. Η ελπίδα θα ήταν, συν τω χρόνω, η κατανάλωση να ξεκίναγε να προηγείτο από τις επενδύσεις, και το ποσοστό οικονομιών θα έπεφτε. Αυτό θα σήμαινε την οικονομική μετάβαση σε μια καταναλωτικά οδηγούμενη οικονομία. Αλλά αυτό ουδέποτε επιχειρήθηκε πραγματικά κατά την περίοδο της αλματώδους ανάπτυξης των 2000s, όταν υψηλότερα ποσοστά ανάπτυξης είχαν μαλακώσει τον πόνο με έναν τρόπο που είναι λιγότερος πιθανός στην παρούσα στιγμή, εάν κάτι τέτοιο ήταν να επιχειρηθεί. Απεναντίας, οποτεδήποτε η οικονομία ξεκίνησε να επιβραδύνει κατά την τελευταία δεκαετία, το Κινεζικό κράτος άνοιξε την ροή του φτηνού χρήματος και αναβάθμισε επενδύσεις σταθερών περιουσιακών στοιχείων (εξ ίσου ιδιωτικών και δημοσίων). Αυτό μόνο αύξησε την υπερπανουργία και το συνολικό χρέος.

Η απάντηση στην κρίση του 2008 δεν ήτο διαφορετική, πλην της κλίμακάς της: επενδύσεις σταθερών περιουσιακών στοιχείων και εκτοξευμένη στα ύψη δαπάνη χρέους, επιδεινώνοντας τα υπαρκτά προβλήματα της υπερπανουργίας. Το συνολικό χρέος αυξήθηκε από 158% του ΑΕΠ στα 2007 σε 282% στα 2014,[12] περιλαμβάνοντας αμφότερα το χρέος των τοπικών κυβερνήσεων και επιχειρήσεων. Στον ίδιο χρόνο, η δαπάνη χρέους έγινε αυξανόμενα ανεπαρκής, με το μέγεθος της οικονομικής ανάπτυξης προστιθέμενης σε γουάν χρέους να συνεχίζεται να απομειώνεται. Καθώς οι επενδύσεις πριν την κρίση του 2008 οδήγησαν σε κέρδη παραγωγικότητας, προσθέτοντας στην οικονομική ανάπτυξη τη Κίνας, από το 2008 τα κέρδη παραγωγικότητας έχουν μειωθεί σημαντικά, με ανάπτυξη οδηγούμενη με όλο και πιο μικρή επένδυση κεφαλαίου. Για να είναι η παρούσα επιβράδυνση στην Κίνα μια “υπερδιόρθωση”, κάποιος θα έπρεπε να δείξει ότι το χρέος δαπανώμενο ως ποσοστό του ΑΕΠ πέφτει σημαντικά, πέρα από ότι είναι να αναγκαίο να ασχοληθεί με την υπερπανουργία. Όχι μόνο αυτό δεν είναι ορθό, αλλά η ανάπτυξη του χρέους έχει ενεργά αυξηθεί. Αυτό δεν είναι “υπερδιόρθωση” –δεν υπάρχει διόρθωση καθόλου.

Κατά μήκος του δρόμου υπάρχουν κάποιες αντισταθμιστικές τάσεις, αλλά όλες είναι βραχυπρόθεσμες. Η επίδραση του πλούτου μέσω της αύξησης των real estate αξιών στα 2014 βοήθησε στην αύξηση της κατανάλωσης ανάμεσα στην αστεακή μεσαία τάξη. Οι τοπικές κυβερνήσεις έσπρωξαν την ανάπτυξη του τομέα real estate, καθώς τα πιο πολλά από τα εισοδήματά τους ήλθαν από την πώληση γης στους επενδυτές. Στον ίδιο χρόνο, καθώς το ποσοστό (εννοεί τόκου) καταθέσεων για οικονομίες ήταν τόσο χαμηλό, αρκετά νοικοκυριά χρησιμοποίησαν τις ραγδαία αυξανόμενες αξίες του real estate ως ένα τρόπο να αυξήσουν τον πλούτο τους, αγοράζοντας δυο ή περισσότερα σπίτια και αφήνοντάς τα άδεια. Αλλά, η αγορά κατοικίας ήταν μη βιώσιμη και ταχέως υπερκατακλύσθηκε απ’ την υπερπανουργία.

Αυτό οδήγησε στην άνοδο της Κινεζικής φούσκας αγοράς κεφαλαίου (εννοεί το χρηματιστήριο και τις χρηματαγορές). Το Κινεζικό κράτος ξεκίνησε με βαρύ τρόπο να προμοτάρει IPOs εντός του καλοκαιριού του 2013, και επένδυση στην αγορά κεφαλαίου ως σύνολο εντός του καλοκαιριού του 2014, με το που η φούσκα real estate έσκασε. Προσπαθούσαν να λύσουν δύο προβλήματα. Πρώτον, με το να εγείρουν χρηματοδοτήσεις απευθείας μέσω της αγοράς κεφαλαίου θα επέτρεπαν στις επιχειρήσεις να αλλάξουν από το να δανείζονται από μη βιώσιμα τραπεζικά δάνεια, που υποστηρίζοντο από το κράτος. Δεύτερον, από την στιγμή που τα νοικοκυριά κέρδισαν τόσο λίγο από τις τραπεζικές καταθέσεις και η επίδραση του πλούτου της αγοράς κατοικίας δεν ήταν τόσο επιδραστική πια, το να ωθείς νοικοκυριά σε χρηματιστήρια θα μπορούσε να βοηθήσει στο χτίσιμο νοικοκυρέικου πλούτου, και αυτό ήτο η ελπίδα, ως επίσης στην κατανάλωση. Τούτο απέτυχε δραματικά εντός του καλοκαιριού του 2015.[13] Το εντός του 2015 σοκ της συντριβής της αγοράς κεφαλαίου έπρεπε να συμβεί νωρίτερα ή αργότερα. Αλλά, ως απάντηση σε αυτήν την πιο πρόσφατη κατάρρευση, το κράτος έχει πάλι αναβαθμίσει (την) επένδυση ώστε να εμποδίσει το ΑΕΠ απ' το να’ πέσει από το δάπεδο, και να κρατήσει στην παραλία (εννοεί εντός ελέγχου) την κοινωνική αναταραχή συνδεδεμένη στην ανεργία. Το περισσότερο από το νέο χρέος χρησιμοποιείται με μη βιώσιμο τρόπο ώστε να πληρωθεί τόκος επί παλαιού χρέους ή για να χρηματοδοτήσει επιχειρήσεις,[14] κάνοντας την εξυπηρέτηση χρέους αυξανόμενα δύσκολη. Παρά κάποια αύξηση στην εσωτερική ζήτηση, δεν υπάρχει πραγματική ένδειξη ότι η Κινεζική οικονομία επανισορροπεί.

Τότε, πώς οι ξαναμμένες με παγκόσμιο χρέος επενδύσεις υποδομών όπως ο “Νέος Δρόμος του Μεταξιού” πρόκειται να σώσουν την Κινεζική οικονομία και δι’ αυτού την παγκόσμια καπιταλιστική συσσώρευση; Το Aufheben σημειώνει ότι αυτές οι επενδύσεις θα επιτρέψουν στην Κίνα να κερδίσει πρόσβαση σε παγκόσμιους πόρους. Αλλά, γιατί πρόκειται να χρησιμοποιηθούν; Το εμπορευματικό μπουμ της Κίνας –οδηγούμενο σε μεγάλο τμήμα του από τα μαζικά κατασκευαστικά πρότζεκτς της Κίνας- του 2003-2013 είναι τελειωμένο και χλωμό να επιστρέψει.

Πώς η δαπάνη για υποδομές πρόκειται να βγάλει την Κίνα από τα προβλήματα υπερπανουργίας της; Ακόμα κι αν αγνοηθεί το πρόβλημα εκμείωσης επιστροφών επί επένδυσης, υπάρχει το πρόβλημα του χρηματοδοτείν τέτοιες επενδύσεις. Τα αποθεματικά σε αλλοδαπό (εννοεί συνάλλαγμα) της Κίνας έχουν συρρικνωθεί με γοργό ρυθμό κατά τον τελευταίο χρόνο. Αυτό έχει επιβραδυνθεί πρόσφατα –κυρίως επειδή η FED έχει θέσει τα ποσοστά τόκων σε υψηλό –αλλά μοιάζει σαν το γουάν να είναι ξανά υπό μεγάλη πίεση. Φθίνοντα αλλοδαπά αποθέματα καθιστούν μαζικές αλλοδαπές επενδύσεις όπως τον “Νεό Δρόμο του Μεταξιού” όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθούν.

Συνολικά, είμαστε πολύ πιο απαισιόδοξοι από τον συλλογισμό του Aufheben σχετικά με την ικανότητα της Κίνας να διατηρήσει υψηλά ποσοστά οικονομικής ανάπτυξης και να αναφλέξει παγκόσμια συσσώρευση κεφαλαίου. Υπάρχουν πέντε πιθανά σενάρια:

Σενάριο Πρώτον: επιτυχής μετάβαση με ραγδαία αύξηση σε κατανάλωση. Καθώς το Κινεζικό κράτος μιλάει γι’ αυτό πάνω από μια δεκαετία, δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι αυτό συμβαίνει. Και ο πιο εύκαιρος χρόνος για μια τέτοια μετάβαση (όταν τα ποσοστά ανάπτυξης ήταν υψηλά και η εργασιακή ηλικία του πληθυσμού αύξανε) έχει παρέλθει προ πολλού.

Σενάριο Δεύτερον: επιτυχής μετάβαση με μια περίοδο ύφεσης, που ξεριζώνει την υπερπανουργία, και μια βραδύτερη αύξηση στην κατανάλωση. Αρκετά πιο πιθανό από το πιο αισιόδοξο σενάριο, αλλά είναι ακόμα δύσκολο να επιτευχθεί. Αυτό θα απαιτούσε μια ταυτόχρονη περικοπή της υπερπανουργίας με αύξηση του μεριδίου της εργασίας στο ΑΕΠ, και αυτές οι αλλαγές κινούνται σε αντιφατικές κατευθύνσεις. Η πολύ υψηλή και αύξουσα ανισότητα της Κίνας το καθιστά αυτό σχεδόν απίθανο.

Σενάριο Τρίτον: μακροπρόθεσμη στέγνα (προστιθέμενη στην αποτυχημένη μετάβαση και στην παγίδα μεσαίου εισοδήματος), πτώση ποσοστών ανάπτυξης αλλά όχι κάτω από 2%, οδηγούν σε αυξανόμενη ανεργία και συνεχιζόμενη ανισότητα: η κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνει αργά αλλά είναι ανίκανη να οδηγήσει σε μια οικονομία που αναπτύσσεται αρκετά γρήγορα ώστε να κινήσει την Κίνα σε ένα επίπεδο χώρας υψηλού εισοδήματος. Αυτό το σενάριο είναι αρκετά πιθανό, και θα είχε βαριά επίδραση στην παγκόσμια συσσώρευση κεφαλαίου.

Σενάριο Τέταρτον: οικονομική κρίση και ύφεση, οδηγώντας σε στέγνα. Υπάρχουν πολλοί ενδείκτες ότι η οικονομική κρίση στην Κίνα δεν έχει πιάσει πάτο: το χρέος ακόμη αυξάνει και η υπερπανουργία δεν έχει περικοπεί. Το γουάν είναι ακόμα κάτω από πολύ πίεση, και αυτή θα αυξηθεί περισσότερο με το που η FED θα ξεκινήσει να αυξάνει τα ποσοστά τόκων πάλι. Έτσι αυτό το σενάριο είναι επίσης αρκετά πιθανό. Μια τέτοια οικονομική κρίση θα οδηγούσε σε αυξανόμενη ανεργία και κοινωνική αναταραχή.

Σενάριο Πέμπτο: κατάρρευση και ύφεση.

Μόνο υπό τα δύο σενάρια θα μπορούσε η Κίνα να είναι ικανή να παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην διατήρηση παγκόσμιας συσσώρευσης κεφαλαίου. Αλλά αυτά τα σενάρια είναι μόνο ορατά σε αυτούς που φοράνε ροδαλά γυαλιά. Στην πραγματικότητα, οι αντισταθμιστικοί παράγοντες καθιστούν αυτές τις δυνητικότητες εξαιρετικά δύσκολες. Κοιτώντας στην παρούσα κατάσταση, το τρίτο και τέταρτο σενάριο είναι τα πιο πιθανά, εννοώντας ότι η Κίνα θα γίνει ένας μεγαλύτερος επιβαρυντής στην παγκόσμια συσσώρευση κεφαλαίου, αφενός, και ότι κοινωνική αναταραχή στην Κίνα πιθανά θα αυξηθεί, αφετέρου. Το πέμπτο σενάριο θα απαιτούσε μια μαζική κακή διαχείριση αυτών των προβλημάτων εκ μέρους της Κινεζικής ελίτ. Παρόλο λιγότερο πιθανό από το τρίτο και το τέταρτο σενάρια, παραμένει πιο προφανές από το πρώτο και δεύτερο. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας κατάρρευσης, ωστόσο, θα ήτο τόσο χαοτικό ώστε να επιτρέψει μια οποιαδήποτε θεώρηση εδώ.

Chuǎng, Ιούνιος 2016”

---

[1] ‘Return of the crisis: Part 1’ (Aufheben #18) and ‘Return of  the crisis: Part 2 - the nature and significance of the crisis’ (Aufheben #19).

[2] ‘The euro crisis: taking the PIGS to market’ (Aufheben #21, 2012).

[3] Βλ. ‘The crisis: An afterword (2016)’ διαθέσιμο στα Αγγλικά στο Libcom.

[4] Βλ. http://Chuǎngcn.org/journal/

[5] ‘Welcome to the 'Chinese century'?’ (Aufheben #14, 2006), ‘Class conflicts in the transformation of China’ (Aufheben#16, 2008), ‘Obama’s pivot to China’ (Aufheben, #23, 2015-16).

[6] “China’s Anonymous Oracle Signals Shift from Debt,” Bloomberg (May 9, 2016), http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-05-09/china-s-anonymous-economic-oracle-signals-shift-fromdebt-binge.

[7] “China debt-fueled stimulus may lead to recession – People’s Daily,” Reuters (May 9, 2016),

http://www.reuters.com/article/us-china-economy-trendidUSKCN0Y003W.

[8] https://libcom.org/library/crisis-afterword-2016

[9] http://www.xinhuanet.com/silkroad/english/index.htm

[10] Το Κινεζικό κράτος έχει τοποθετήσει μια τάπα στον τόκο που οι τράπεζες μπορούν να προσφέρουν στους νοικοκυραίους καταθέτες. Αυτή η καταπίεση των ποσοστών τόκων σημαίνει ότι οι τράπεζες έχουν πρόσβαση σε φτηνό χρήμα από το οποίο θα έπρεπε να ωφελούνται τα νοικοκυριά με υψηλότερα ποσοστά τόκων. Αυτό βοηθάει να τροφοδοτείται η επενδυτικά-οδηγούμενη μορφή ανάπτυξης στην Κίνα.

[11] http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNS.ICTR.ZS; Matthew Johnston, “High Debt and Savings Rates Hinder China’s Economy,” Investopedia (Jan 6, 2016) http://www.investopedia.com/articles/investing/010616/high-debt-and-savings-rates-hinder-chinas-economy.asp. Το “ποσοστό ακαθάριστων οικονομιών/καταθέσεων” περιλαμβάνει τις οικονομίες των νοικοκυριών, της κυβέρνησης και των συσσωματώσεων/εταιρειών.

[12] McKinsey Global Initiative, “Debt and (Not Much) Deleveraging,” (Feb 2015), http://www.mckinsey.com/global-themes/employment-andgrowth/debt-and-not-much-deleveraging

[13] “Papering over crisis: the Chinese stock market plunge and the real economy,” Chuǎng (Jul 22, 2015), http://Chuǎngcn.org/2015/07/papering-over-crisis/.

[14] Morningstar, “Is China Heading for New Financial Crisis?” (Jun 20, 2016), http://www.morningstar.co.uk/uk/news/150558/is-chinaheading-for-new-financial-crisis.aspx

Η απάντηση του Aufheben:  ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΔΑΝΕΙΖΕΣΘΑΙ ΚΑΠΟΙΟΥ ΑΛΛΟΥ ΤΙΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ

Εισαγωγή

Το Chuǎng ισχυρίζεται ότι έχουμε κάνει μια υπερβολικά αισιόδοξη εκτίμηση της τρέχουσας δυσπραγίας της Κινεζικής οικονομίας και γι' αυτό των μελλοντικών προοπτικών του παγκόσμιου καπιταλισμού. Οι ροδαλές θεωρήσεις μας, φαίνεται, ότι εννοούν πως έχουν καταστεί ανίκανες να αναγνωρίσουν μια αληθινή σημασία της πρόσφατης οξείας επιβράδυνσης στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας, των αυξανόμενων επιπέδων χρεωστικότητάς της, της αυξανόμενης βιομηχανικής υπερπανουργίας, της αστάθειας σε αμφότερα στο αλλοδαπό χρηματιστήριο και στην Κινεζική κεφαλαιαγορά, και θα προσθέταμε, της πτώσης στο ποσοστό του τιμάριθμου και  επομένως του διαφαινόμενου κινδύνου αποπληθωρισμού των τιμών. Για το Chuǎng η σημασία όλων αυτών των οικονομικών φαινομένων, τα οποία έχουν γίνει αυξανόμενα εμφανή από τις αρχές του 2015, είναι ότι προαναγγέλλουν την έναρξη μιας μείζονος οικονομικής κρίσης στην Κινεζική οικονομία που είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας της Κίνας να κάνει την μετάβαση σε “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”.

Για χρόνια μας πληροφορούν, ότι η Κινεζική οικονομία επένδυσε πάρα πολλά και κατανάλωσε πάρα πολύ λίγα. Παρά τις επαναλαμβανόμενες δηλωμένες προθέσεις να διορθώσουν την ανισορροπία μεταξύ “υπερεπένδυσης” και “υποκατανάλωσης” η Κινεζική κυβέρνηση και οι οικονομικοί σχεδιαστές απέτυχαν σε αυτό. Έχοντας αποτύχει να δράσουν όταν οι καιροί ήταν πιο ευνοϊκοί, το Κινεζικό κράτος τώρα αντιμετωπίζει την έναρξη μιας σοβαρής οικονομικής κρίσης. Τα κοτόπουλα έχουν όντως και πραγματικά μπει στην θράκα.[1] Όσον αφορά την εκτίμηση των μελλοντικών προοπτικών της Κινεζικής οικονομίας, το Chuǎng εκθέτει τέσσερα διακριτά σενάρια που προσδιορίζονται μονάχα με όρους του πόσο πετυχημένα και ταχέως η Κίνα είναι ικανή να κάνει αυτήν την μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”. Έπειτα, το Chuǎng προβαίνει να κάνει μια απόφανση στην πιθανότητα ενεργούς πραγμάτωσης καθενός απ' αυτά τα σενάρια

Το πρώτο σενάριο που βάζουν μπροστά είναι ότι η Κίνα είναι ικανή να κάνει εξ ίσου μια πετυχημένη και ταχεία μετάβαση σε “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”. Ως αποτέλεσμα, η Κινεζική οικονομία είναι ικανή να αποτρέψει μια σοβαρή οικονομική κρίση και είναι ικανή να διατηρήσει υγιές ποσοστό οικονομικής ανάπτυξης μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, για το Chuǎng αυτό το κάλλιστο σενάριο είναι πολύ απίθανο. Δεν μας λένε γιατί κάνουν αυτήν την απόφανση, ούτε τίποτα άλλο από το ότι το Κινεζικό κράτος για χρόνια λέει ότι επρόκειτο να αυξήσουν την κατανάλωση σχετιζόμενη με την επένδυση, και έχει επανειλημμένα αποτύχει σε αυτό. Το Chuǎng ούτε καν παρέχει τους λόγους γιατί έχουν στο παρελθόν αποτύχει να κάνουν αυτήν την μετάβαση και γιατί είναι τόσο απίθανο να την κάνουν στο μέλλον. Είναι ζήτημα έλλειψης πολιτικής βούλησης; Έχει να κάνει με ιδεολογικούς λόγους; Είναι λόγω των περιχαρακωμένων συμφερόντων στο κόμμα-κράτος; Ή υπάρχουν κι άλλοι αντικειμενικοί οικονομικοί περιορισμοί που εμποδίζουν την Κινεζική οικονομία να κάνει την μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”; Το Chuǎng απλά μας αφήνει στο σκοτάδι.

Το τέταρτο και χειρότερο σενάριο είναι ότι η Κίνα αποτυγχάνει να κάνει την μετάβαση σε “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση” και αυτό επιδρά σε μια σοβαρή οικονομική συντριβή: τράπεζες και εταιρείες χρεωκοπούν, οι εκροές μειώνονται, η ανεργία ίπταται, καθώς η Κινεζική οικονομία πίπτει σε μια βαθιά και μακρά ύφεση. Ξανά, για το Chuǎng, όπως το σενάριο ένα, αυτό το χειρότερο σενάριο είναι απίθανο να συμβεί. Είναι πιθανό, μας λένε, μόνο αν υπάρξουν σοβαρές γκάφες πολιτικής εκ μέρους του Κινεζικού κράτους στην διαχείριση της οικονομικής κρίσης αναγόμενες στην αποτυχία να κάνουν την μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”.

Αυτό μας αφήνει με το δεύτερο σενάριο και το τρίτο σενάριο ως τις εκβάσεις που το Chuǎng θεωρεί ως τις πιο πιθανές εκβάσεις για το μέλλον της Κίνας. Στο δεύτερο σενάριο του Chuǎng, η Κίνα επιτυγχάνει στο να κάνει την μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”, αλλά αργά. Σε αυτό το σενάριο η Κινεζική οικονομία αλέθει μέχρι να ακινητοποιηθεί, και τότε για μια περίοδο, στενεύει. Παρότι οι ίδιοι οι του Chuǎng δεν το δηλώνουν, πρέπει να υποθέσουμε ότι η εμπειρία της αρνητικής ανάπτυξης εξυπηρετεί στην συγκέντρωση των εγκεφάλων των Κινέζων διαμορφωτών πολιτικής ώστε επαρκώς να αναλάβουν δράση για να υπερβούν τους περιορισμούς στο να κάνουν την μετάβαση. Το Chuǎng δεν μας λέει πόσο αυτή η περίοδος ύφεσης πιθανόν να διαρκέσει -απλώς το ελάχιστο δύο διαδοχικών τετραμήνων αρνητικής ανάπτυξης γίνεται αποδεκτό ως προσδιοριστικό μιας ύφεσης, ή αν πρόκειται να διαρκέσει για χρόνια -αλλά κατά πάσα πιθανότητα αυτό θα εξαρτηθεί στο πόσο γρήγορα οι διαμορφωτές της Κινεζικής πολιτικής είναι ικανοί να καταφέρουν την αναγκαία μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”.

Στο τρίτο σενάριο, η Κινεζική οικονομία αποτυγχάνει στο να κάνει την “μετάβαση σε μια οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”. Οι διαμορφωτές της Κινεζικής πολιτικής επιτυγχάνουν στο να αποτρέψουν μια σοβαρή οικονομική συντριβή, αλλά με κόστος καταδίκης της Κίνας σε χρόνια αν όχι δεκαετίες οικονομικής στέγνας. Θα λέγαμε, ότι σε αυτό το σενάριο, η Κίνα πάει στον ίδιο δρόμο της Ιαπωνίας που ακολούθησε την κρίση της στα πρώιμα 1990s -παρότι ίσως για διαφορετικούς λόγους.

Το Chuǎng δεν δίνει καμία ένδειξη πόση επένδυση πρέπει να περικοπεί και πόσο η κατανάλωση θα πρέπει να ανέβει ώστε να σιγουρευτούμε ότι η επικείμενη κρίση υπερεπένδυσης/υποκατανάλωσης έχει αποτραπεί. Αλλά κάθε ουσιώδη μείωση στην επένδυση θα επέφερε μια πτώση στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη στην παραγωγική ικανότητα, και γι' αυτό ουσιωδώς θα μείωνε το βιώσιμο μακροπρόθεσμο ποσοστό ανάπτυξης της Κινεζικής οικονομίας. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ακόμα και στην “απίθανη” περίσταση που η Κίνα κάνει μια πετυχημένη και ταχεία μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση” τότε όχι μόνο έχει τελειώσει η εποχή των διψήφιων ποσοστών ανάπτυξης  αλλά και οι στόχοι ποσοστών μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης 7%-8% τεθέντες από τα οικονομικά πλάνα της Κίνας είναι ανεπίτευκτοι.

Έτσι ακόμα και με το κάλλιστο σενάριό τους, η οπτική του Chuǎng δεν μοιάζει να είναι σημαντικά πιο “απαισιόδοξη” για εξ ίσου το μέλλον της Κίνα και επομένως το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας, από αυτό που προτείναμε ότι ίσως είναι υπόθεση στον Επίλογο.  

Ωστόσο, όπως βλέπουμε, το ζήτημα μεταξύ του Aufheben και του Chuǎng αφορόν το μέλλον της Κίνας και επομένως του παγκόσμιου καπιταλισμού δεν είναι ποιός είναι πιο “απαισιόδοξος” ή ποιός είναι πιο “αισιόδοξος” -ποιός φοράει τα ροδαλά θεάματα και ποιός φοράει τις κυνικές σκοτεινές σκιές/αποχρώσεις. Το ζήτημα είναι βαθύτερο από αυτό. Είναι αμφότερα η θεωρητική προοπτική και το πλαίσιο εργασίας εκ των οποίων παράγονται τέτοιες αποφάνσεις αφορώσες τις μελλοντικές προοπτικές της συσπείρωσης κεφαλαίου σε αμφότερες Κίνα και παγκόσμια οικονομία.

Ευσύνοπτα στο συμπέρασμα του Επιλόγου μας, όπως και στο τελείωμα του πρόσφατου άρθρου μας “Η Περιστροφή του Ομπάμα στην Κίνα και Πιρουέτες στην Μέση Ανατολή”[2], θέσαμε μπροστά την οπτική μας, αν και μάλλον σκιαγραφικά, ότι η μεγάλης σημασίας μετάβαση που αντιμετωπίζει η Κίνα είναι η αλλαγή από την εξαγωγή εμπορευμάτων στην εξαγωγή κεφαλαίου. Αυτή η μετάβαση θα σηματοδοτούσε ένα μείζον βήμα στην μεταμόρφωση της Κίνας από αυτό που έχουμε ορολογήσει ως ένα απλό επίκεντρο στην παγκόσμια οικονομία, στην κατοχύρωσή της ως ενός διακριτού πόλου εκ των ενόντων της παγκόσμιας συσπείρωσης κεφαλαίου -έναν εγειρόμενο αντίποδα σε αυτόν των ΗΠΑ.

Το Chuǎng δεν θίγει αυτό το ζήτημα στην απάντησή τους στον Πρόλογό μας, εκτός από το να αναφέρεται περιληπτικά σε αυτό σαν κάτι που έχει να κάνει με τους απαιτούμενους “πόρους” της Κίνας! Μας φαίνεται ότι είναι ανίκανοι ακόμα και να αναγνωρίσουν τί προτείνουμε ώστε να επιχειρηματολογήσουν εναντίον του. Αλλά αυτό ίσως δεν εκπλήσσει από την στιγμή που μας είναι ξεκάθαρο ότι στην σκιαγράφηση της φλογερούς ανάλυσής τους περί της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης στην Κίνα έχουν δανεισθεί τις θεωρήσεις νεο-φιλελεύθερων οικονομολόγων. Δι' αυτού έχουν άθελά τους υιοθετήσει μια μυωπική και ιδεολογικά περιγεγραμμένη προοπτική στην οποία η μετάβαση από την εξαγωγή εμπορευμάτων σε εξαγωγή κεφαλαίου μπορεί μόνο να εμφανίζεται ως κάτι λίγο περισσότερο από μια άμορφη μάζα ώστε δεν έχει νόημα γι' αυτούς.  (υπογράμμιση δική μου)

Η προοπτική των νεο-φιλελεύθερων θεωρήσεων του Chuǎng

Ακόμα κι από μια βιαστική ανάγνωση του άρθρου τους “Η Επικείμενη Κρίση ...”, είναι ξεκάθαρο ότι το Chuǎng σύρεται βαρέως από την ανάλυση αμφότερων χρηματιστικών και οικονομολόγων σχολιαστών και δημοσιογράφων. Τώρα, δεν υπάρχει τίποτα λαθεμένο στο να σύρεσαι από τέτοιες μπουρζουάδικες πηγές, ούτε στο να σύρεσαι μάλλον από μπουρζουάδες μέινστριμ οικονομολόγους και επίσημες πηγές όπως έχουμε κάνει στον Επίλογό μας. Ύστερ' απ' όλα, τέτοιες πηγές έχουν περισσότερο χρόνο, και πρόσβαση σε πληροφόρηση από αυτή που είναι διαθέσιμη σε εμάς. Κατά το μάλλον, οι αναλύσεις που παρουσιάζονται από τέτοιες πηγές είναι πιθανόν να έχουν στιγμή αλήθειας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να συνιδιοποιούμε κριτικά το εμπειρικό αποδεικτικό υλικό και την ανάλυση που αυτό παρέχει. Είναι αναγκαίο να καταλάβουμε ποιος είναι που παρουσιάζει αυτήν την ανάλυση, ποιόν αυτές αντιπροσωπεύουν και πόθεν έρχονται. Δεν είναι απλά ένα θέμα προσαρμογής του γεγονότος στους δημοσιογράφους, για παράδειγμα, είναι πιθανό να παρατηγανίζουν την πουτίγκα προκειμένου να κάνουν ένα απλό και εμφατικό θέμα ώστε να πουλήσουν το αντίτυπό τους, και γι' αυτό είναι πιθανό να είναι είτε υπερβολικά υπεραισιόδοξες ή υπεραπαισιόδοξες στα συμπεράσματά τους. Ή, για να πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα, προσαρμόζονται για το γεγονός ότι οι επίσημες πηγές είναι πιθανό να παρουσιάζουν συμπεράσματα που είναι προσεκτικά αισιόδοξα από την στιγμή που είναι υπό την υποχρέωση “να μην τρομάξουν την αγορά”. Είναι αναγκαίο να καταλάβουμε τις άδηλες ιδεολογικές και μεθοδολογικές προκείμενες οι οποίες παρέχουν το θεωρητικό πλαίσιο εργασίας για την ανάλυση τέτοιων μπουρζουάδικων πηγών, και η οποία δίνει νόημα στα δεδομένα και στις στατιστικές που παρουσιάζουν.

Όπως θα επιχειρηματολόγησουμε τώρα, (εννοεί καθώς) παρουσιάζουν την κρίσιμη μετάβαση που αντιμετωπίζει η Κινεζική οικονομία ως “την μετάβαση σε οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”, το Chuǎng έχει υιοθετήσει συνολικά το περιορισμένο θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς και την προοπτική της νεοφιλελεύθερης οικονομικής θεωρίας. Αυτό δεν φτάνει μέχρι να τους αποκηρύξουμε ως καμαράκι νεο-φιλελεύθερων ιδεολόγων. Ουδεμία αμφιβολία έχουμε ως κομμουνιστές ότι αυτοί θα απέρριπταν τις ιδεολογικές προκείμενες που έχουν άθελά τους ρουφήξει. Αλλά το θέμα είναι να δείξουμε πως αυτές έχουν ναρκοθετηθεί από την μπουρζουάδικη ιδεολογία, την οποία δεν μπορούν να δουν από πίσω τους.

Ο Ψυχρός Πόλεμος και οι καταγωγές των νεο-φιλελεύθερων οικονομικών

Θα πρέπει ίσως να αναμνησθεί ότι οι καταγωγές των νεο-φιλελεύθερων οικονομικών ανευρίσκονται στην Αμερική των 1950s στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου. Αμερικανοί μπουρζουάδες διανοούμενοι, η “γη των ελευθέρων” ήσαν υπό πολιορκία απ' αυτό που έμοιαζε ως αμείλικτη “πρόοδος του σοσιαλισμού” γύρω απ' τον πλανήτη. Μετά, την λήξη του ΠΠΒ είχε ακολουθήσει η κατοχύρωση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνα, η έλευση στην εξουσία των Κομμουνιστικών Κομμάτων στην Ανατολική Ευρώπη, και μια αυξανόμενη στροφή προς τον Μαρξισμό στα αντι-αποικιακά κινήματα στον “τρίτο κόσμο”. Ήδη, το εν τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε κάτω από “ολοκληρωτικά” Κομμουνιστικά καθεστώτα, και φαινόταν ότι δεν θα ήταν πολύ μακριά που πολλοί θα έβρισκαν τους εαυτούς τους κάτω από την αρχή του “σοσιαλισμού”.

Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό: η “σοσιαλιστική” ιδεολογία ήδη έκανε μείζονες διεισδύσεις στον “Ελεύθερο Κόσμο”. Οι σοσιαλδημοκρατικές μετα-πολεμικές διευθετήσεις μεταξύ των συμμάχων της Αμερικής στην Δυτική Ευρώπη είχαν φανερώσει μια ραγδαία αύξηση στον ρόλο του κράτους και αύξοντες περιορισμούς στο “ελεύθερο επιχειρηματικό σύστημα”. Ολόκληρες εκτάσεις βιομηχανίας εθνικοποιούνταν και ό,τι παρέμενε από τον ιδιωτικό τομέα αυξανόμενα υπόκειτο σε κρατική ρύθμιση και “κόκκινη ταινία”.[3]

Ακόμα και στην ίδια “την γη των ελευθέρων”, μείζονες υποχωρήσεις είχαν γίνει στις “σοσιαλιστικές” ιδέες. Το “New Deal” του Ρούζβελτ είχε οδηγήσει σε αύξουσα κρατική ρύθμιση της ιδιωτικής βιομηχανίας, στην “καταπίεση της τραπεζικής και της χρηματιστικής” και στην έγερση μια “Μεγάλης Κυβέρνησης υψηλής φορολόγησης και δαπάνης”.

Γι' αυτούς τους διανοούμενους ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν πάνω απ' όλα ένας ιδεολογικός πόλεμος μεταξύ δύο διαμετρικά αντιτιθέμενων οικονομικών ιδεολογιών: εκείνης της “ελεύθερης οικονομίας” της Δύσης κατά της κρατικά σχεδιασμένης και διοικούμενης οικονομίας του κομμουνιστικού μπλοκ.

Για έναν μικρό αριθμό ευέλπιδων φιλελεύθερων οικονομολόγων βασισμένων στα τμήματα οικονομικών λιγοστών Αμερικανικών Πανεπιστημίων, το πρόβλημα ήταν ότι η παλιότερη γενιά φιλελεύθερων είχε προσχωρήσει στην έσχατη αναποδραστικότητα του “σοσιαλισμού”, και γι' αυτό είχαν παραδοθεί στην Κομμουνιστική προπαγάνδα ότι ο σοσιαλισμός ήταν “το τέλος της ιστορίας”. Ως αποτέλεσμα, είχαν επιδιώξει μια πολιτική κατευνασμού ακόμα και μεγαλύτερες παραχωρήσεις στις ιδιαίτερες απαιτήσεις της κρατικής παρέμβασης στην “οικονομία της ελεύθερης αγοράς” με την εσφαλμένη πεποίθηση ότι αυτό τουλάχιστον θα καθυστερούσε το αναπόδραστο. Αλλά, αντί να εμποδίζουν την πρόοδο του σοσιαλισμού τέτοιες παραχωρήσεις εξυπηρέτησαν την επίσπευσή του.

Γι' αυτούς τους νεαρούς “πρωτο-νεο-φιλελεύθερους” ήταν αναγκαίο να επαναβεβαιώσουν και να επαναζωογονήσουν τις αρχές του κλασσικού φιλελευθερισμού, που είχαν κυριαρχήσει στα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώνος, οι καταγωγές των οποίων κείντο στα γραπτά του Άνταμ Σμιθ.[4]

Ο Άνταμ Σμιθ και ο καπιταλισμός ως “βασισμένη στην κατανάλωση οικονομία”

Στα γραπτά του διάσημου έργου “Μια Έρευνα στην Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών”, ο Άνταμ Σμιθ αναζήτησε να αντικρούσει αυτό το οποίο είχε δει ως προνομιακές μερκαντιλιστικές διδαχές, οι οποίες είχαν επιβληθεί επί γενεών ανθρώπων του κράτους από τα ειδικά συμφέροντα καλά συνδεδεμένων εμπόρων και βιοτεχνών, προς βλάβη των γενικών συμφερόντων της κοινωνίας.

Για τους μερκαντιλιστές, ο πλούτος των εθνών -και έτσι η φορολογική βάση του κράτους- αποτελείτο από το συνολικό ποσό του παγκόσμιου χρήματος, που είναι το ποσό του χρυσού και του ασημιού, που κατέχετο. Για χώρες, όπως η Βρετανία, που δεν κατείχε ορυχεία χρυσού ή ασημιού οποιασδήποτε σημασίας, ο μόνος δρόμος αύξησης του πλούτου ήταν μέσω της διεξαγωγής πρόσθετου εμπορίου με τις άλλες χώρες. Με την πώληση περισσότερων αγαθών στο εξωτερικό από αυτά που εισάγοντο, περισσότερος χρυσός και ασημένιο κέρμα θα ερχόνταν εντός του έθνους από αυτά που θα πήγαιναν έξω και επομένως το συνολικό ποσό χρυσού και ασημιού που το έθνος κατείχε θα αύξανε. Το έθνος έτσι και γι' αυτό θα γινόταν πλουσιότερο και το κράτος θα είχε περισσότερους φόρους για να διεξάγει πολέμους και να κάνει το έθνος ισχυρότερο.

Οι μερκαντιλιστές γι' αυτό πρότειναν ότι πρώτα ο “Κυρίαρχος” πρέπει να αποδίδει Βασιλικά Προνόμια σε διαλεγμένες εμπορικές εταιρείες αποδίδοντας σε αυτές το μονοπώλιο του αλλοδαπού εμπορίου του έθνους με σχεδιασμένα τμήματα του κόσμου. Ελεύθερες από τον ανταγωνισμό από άλλες εταιρείες, που ίσως πλειοδοτήσουν ή μειοδοτήσουν έναντι αυτών, αυτές οι εταιρείες θα μπορούσαν τότε να σιγουρεύσουν ότι το έθνος αποκτούσε την καλύτερη τιμή για αμφότερα τα αγαθά που εξάγοντο και για τα αγαθά που εισάγοντο. Περισσότερος χρυσός ή ασήμι θα εκρατείτο για αγαθά πωλούμενα στο εξωτερικό και λιγότερος χρυσός θα έπρεπε να δαπανηθεί για τα εισαγόμενα αλλοδαπά αγαθά.

Δευτερευόντως, αυτοί πρότειναν ότι οι εξαγωγείς πρέπει να στηρίζονται μέσω κρατικών επιδοτήσεων (ή “δασμών” όπως ήταν γνωστοί τότε), και ότι υψηλοί τελωνειακοί δασμοί θα έπρεπε να επιβληθούν σε ένα πλατύ εύρος εισαγόμενων αγαθών, όχι απλά για να αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα, αλλά για να αποθαρρύνουν το έθνος από την ζήτηση τέτοιων εισαγωγών. Έτσι, από αμφότερα, από την ενθάρρυνση των εξαγωγών και την αποθάρρυνση των εισαγωγών, το κράτος θα μπορούσε να δράσει ώστε να σιγουρέψει ένα εμπορικό πλεόνασμα και μια συσπείρωση του πλούτου του έθνους.

Για να αντικρούσει αυτές τις μερκαντιλιστικές διδαχές, ο Άνταμ Σμιθ ισχυρίσθηκε ότι ο πλούτος των εθνών δεν συνίσταται από χρυσό και ασήμι, αλλά εν αντιθέσει αποτελείται από “καταναλωτά αγαθά” που ικανοποιούν τις θελήσεις και τις ανάγκες των ανθρώπων. Ως συνέπεια, ο Σμιθ έφτασε να επιχειρηματολογεί:

Η κατανάλωση είναι το μόνο τέλος και σκοπός της όλης παραγωγής: και το συμφέρον των παραγωγών θα πρέπει να εξυπηρετεί στο μέτρο που είναι αναγκαίο την προώθηση αυτού (εννοεί του συμφέροντος) του καταναλωτή. Το αξίωμα είναι τόσο τέλεια αυταπόδεικτο που θα ήταν παράδοξο να προσπαθήσουμε να το αποδείξουμε. Αλλά στο εμποροκρατικό σύστημα το συμφέρον του καταναλωτή σχεδόν σταθερά θυσιάζεται σε αυτό του παραγωγού: και αυτό φαίνεται να θεωρεί την παραγωγή, όχι την κατανάλωση, ως το έσχατο τέλος και αντικείμενο της όλης βιομηχανίας και του εμπορίου. (Wealth of Nations, p. 594).[5]

Αν η κατανάλωση είναι το “μόνο τέλος και σκοπός της όλης παραγωγής”, πώς αυτό επιτυγχάνεται κάλλιστα; Για τον Σμιθ, όπως είναι γνωστό, αυτό επιτυγχάνεται κάλλιστα μέσω μιας ανταγωνιστικής οικονομίας της αγοράς εντός της οποίας καθένας είναι ελεύθερος να αγοράσει και να πουλήσει, όπως θέλει, και καθένας μπορεί να προωθήσει τα δικά του συμφέροντα χωρίς καμία υπερβολική σύνδεση στα συμφέροντα των άλλων. Σε μια τέτοια οικονομία το “αόρατο χέρι” του ανταγωνισμού θα σιγουρέψει ότι οι παραγωγοί συναντούν τις θελήσεις των καταναλωτών στον πιο επαρκή και φτηνό πιθανό τρόπο και ο καταναλωτής θα είναι κυρίαρχος. 

Για τον Σμιθ, μια ανταγωνιστική οικονομία αγοράς -αυτό που αποκαλεί “σύστημα φυσικής ελευθερίας”- αναγκαία θα εγείρετο ταυτόχρονα, αν δεν ήταν το μπλέξιμο του κράτους παρακινούμενο από τα ειδικά συμφέροντα των παραγωγών. Ο σοφός άνθρωπος του κράτους θα αγνοούσε την ειδική παράκληση των διαφόρων βιοτεχνών και εμπόρων και θα υιοθετούσε μια πολιτική laissez faire. Θα περιόριζε τον ρόλο του κράτους στην άμυνα του βασιλείου, στην διοίκηση της δικαιοσύνης και στην προστασία της ιδιωτικής περιουσίας, και:

“τριτευόντως, το καθήκον έγερσης και διατήρησης συγκεκριμένων δημοσίων έργων και συγκεκριμένων δημοσίων ιδρυμάτων που δεν μπορεί ποτέ να είναι για το συμφέρον οποιουδήποτε ατόμου ή μικρού αριθμού ατόμων, να εγείρουν και να διατηρήσουν: επειδή το κέρδος δεν θα μπορούσε ποτέ να αποπληρώσει το έξοδο σε οποιοδήποτε άτομο ή σε μικρό αριθμό ατόμων, παρόλο που ίσως συχνά κάνει πολύ περισσότερα από το να ξεπληρώνει σε μια μεγάλη κοινωνία” (Wealth of Nations p. 620).

Προσπάθειες από ανθρώπους του κράτους να ξεπεράσουν αυτούς τους περιορισμένους ρόλους του κράτους μέσω της προώθησης “των γενικών συμφερόντων” μέσω της κρατικά ρυθμισμένης παραγωγής και εμπορίου δεν θα ήταν μόνο αντιπαραγωγικές αλλά αναγκαία θα οδηγούσαν σε τυραννία. Το σύστημα οικονομικής ελευθερίας ήταν συντελλόν στην πολιτική ελευθερία -ή σε ό,τι οι ακόλουθοί του θα αποκαλούσαν δημοκρατία:

“Ιδωμένο ως μέσο στον σκοπό της πολιτικής ελευθερίας, οι οικονομικοί διακανονισμοί είναι σημαντικοί, εξ αιτίας της επίδρασής των στην συγκέντρωση και διασπορά της εξουσίας. Το είδος της οικονομικής οργάνωσης που παρέχει οικονομική ελευθερία άμεσα -κυρίως, ανταγωνιστικό καπιταλισμό- προωθεί επίσης πολιτική ελευθερία επειδή ξεχωρίζει την οικονομική εξουσία από την πολιτική εξουσία και με αυτόν τον τρόπο ενισχύει τον ένα να αντισταθμίζει τον άλλο.[6]  

Για τους πρωτοπόρους του νεοφιλελευθερισμού, τα επιχειρήματα του Άνταμ Σμιθ ενάντια στον μερκαντιλισμό εφαρμόζονταν με ακόμα μεγαλύτερη ισχύ ενάντια στον σοσιαλισμό. Ύστερ απ' όλα, καθώς οι μερκαντιλιστές πρωτευόντως απασχολούνταν με το αλλοδαπό εμπόριο, ο σοσιαλισμός απασχολείται με το ρυθμίζειν την συνολική οικονομία! Σε αυτήν την έσχατη μορφή, οι κρατικά σχεδιασμένες διοικούμενες οικονομίες του Κομμουνιστικού κόσμου είχαν εντελώς αντικαταστήσει την ελεύθερη αγορά από την κρατική ρύθμιση. Ως τέτοιος ο σοσιαλισμός ήταν η πολύ συγκεκριμένη αντί-θεση στον καπιταλισμό ιδωμένον ως μια ουσιώδη “δημοκρατική κοινωνία ελεύθερης αγοράς”.

Η εμπειρία από τα μεσοπολεμικά χρόνια είχε οδηγήσει την παλιότερη γενιά νεοφιλελεύθερων να κάνουν παραχωρήσεις στον σοσιαλισμό. Η ραγδαία βιομηχανοποίηση της ΕΣΣΔ, στον ίδιο χρόνο που ο αχαλίνωτος καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς στις ΗΠΑ είχε βυθισθεί από άνθηση σε ύφεση, οδήγησε φιλελεύθερους διανοούμενους της εποχής να υποχωρήσουν εν όψει της υπεροχής του ορθολογικού σχεδιασμού και της κρατικής παρέμβασης σε μια “σύγχρονη βιομηχανική οικονομία”.

Ωστόσο, παρόλο που αυτοί ίσως υποχώρησαν εν όψει της οικονομικής υπεροχής του σοσιαλισμού, οι θεαματικές δίκες του Στάλιν ήταν η επιτομή του πως ο σοσιαλισμός οδηγήθηκε σε ολοκληρωτισμό. Η κριτική των φιλελεύθερων του ενεργώς υπαρκτού σοσιαλισμού γι' αυτό εκτέθηκε στους όρους της εκ μέρους του έλλειψης πολιτικής ελευθερίας.

Οι πρωτοπόροι του νεο-φιλελευθερισμού επιχειρηματολόγησαν, ότι παρόλο που οι σοσιαλιστές ίσως επισήμαναν το σημείο ότι σε αμφότερες ΕΣΣΔ και Κίνα ο σοσιαλισμός είχε καταφέρει ραγδαία βιομηχανοποίηση αυτού το οποίο προγενέστερα ήταν σε ποικίλους βαθμούς αγροτικές κοινωνίες χωρικών, και ίσως ώθησαν την αχανή εκροή άνθρακα, σιδήρου και ατσαλιού που αυτά τα Κομμουνιστικά κράτη τώρα παρήγαγαν, αυτό είχε γίνει προς επιβάρυνση/κόστος του καταναλωτή. Όπως αυξανόμενα αποδεικνύετο, υπό τον Σοσιαλισμό η επιλογή του καταναλωτή ήταν σοβαρά περιορισμένη: υπήρχαν χρονικοί περιορισμοί βασικών αναγκών και ακόμα κι όταν τα καταναλωτικά αγαθά ήταν άμεσα διαθέσιμα χωρίς μακρές ουρές αναμονής, τα παραγόμενα καταναλωτικά αγαθά ήταν συχνά κάτω από τα στάνταρντς ή ακόμα και ελαττωματικά. Αν η κατανάλωση ήταν ο “το μόνο τέλος και σκοπός της όλης παραγωγής”, τότε οι κρατικά σχεδιασμένες οικονομίες σταθερά αποτύγχαναν.

Ο “ενεργώς υπαρκτός σοσιαλισμός” είχε στην πράξη αποδειχθεί ότι δεν ήταν επιθυμητός, όχι μόνο με τους όρους της πολιτικής ελευθερίας, αλλά και στους όρους της οικονομικής αποτελεσματικότητας.

Το “τέλος της ιστορίας” και η “μετάβαση σε μια καταναλωτικά-βασισμένη οικονομία”

Στα 1970s, η άνοδος της κρίσης των μεταπολεμικών διακανονισμών στην Δύση, και η αυξανόμενα χειροπιαστή οικονομική στέγνα στις διοικητικά ελεγχόμενες οικονομίες της Ανατολής, επέδρασαν στο να φέρουν την νεο-φιλελεύθερη ιδεολογία στην φόρα ως μια πολιτική δύναμη.[7] Με την ήττα του “εσωτερικού εχθρού”, όπως συνοψίσθηκε με την ήττα των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας στις ΗΠΑ στα 1981, και με την ήττα των Βρετανών εργατών ορυχείων στα 1985, και ακόλουθα με την ήττα του “εξωτερικού εχθρού” με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την διάλυση του Ανατολικού Μπλοκ, ο νεο-φιλελευθερισμός εγέρθη ως θριαμβευτής. Η εμπρόσθια πορεία του σοσιαλισμού δεν είχε μόνο ακινητοποιηθεί, αλλά αντιστραφεί. Όπως ο Φράνσις Φουκουγιάμα μπορούσε τώρα να ισχυρισθεί, “Το Τέλος της Ιστορίας” δεν ήταν ο Κομμουνισμός, αλλά ο φιλελευθερισμός, και επομένως “Η ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία της αγοράς”.

Με αναφορά στο μέλλον των πρώην Κομμουνιστικών χωρών, ήτο αυταπόδεικτο στους τώρα επικρατούντες νεο-φιλελεύθερους ιδεολόγους ότι τέτοιες χώρες θα μπορούσαν να κάνουν την μετάβαση σε μια ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία της αγοράς, που αναγκαία θα απαιτούσε “μια μετάβαση σε μια κοινωνία βασισμένη στην κατανάλωση”. Το μόνο ζήτημα ήταν αν αυτή η μετάβαση θα έπρεπε να είναι ραγδαία ή σταδιακή.

Έτσι, η υπόθεση ότι η Κίνα είναι σε “μετάβαση σε μια οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση” είναι κοινή σε όλες τις νεο-φιλελεύθερες αναλύσεις της Κινεζικής οικονομίας: και είναι μια υπόθεση που την έχουν καταπιεί αμάσητη οι κομμουνιστές του Chuǎng. Αλλά, καθώς είναι κοντά να γίνει αποδεκτό ότι η Κίνα είναι σε μετάβαση σε καπιταλισμό, σημαίνει αυτό ότι αναγκαία είναι σε μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”; Είναι η κατανάλωση το “μόνο τέλος και ο σκοπός” του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής;

Ο Κήπος της Εδέμ

Κοιτώντας τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ως ουσιαστικά μια οικονομία εμπορευματικής ανταλλαγής -που είναι μια “οικονομία ελεύθερης αγοράς”- οι μπουρζουάδες οικονομολόγοι παίρνουν την ιδεώδη εμφάνιση του καπιταλισμού ως ουσία του. Ως τέτοια, η οπτική τους προπεριγράφεται από την σφαίρα της κυκλοφορίας:

“Η σφαίρα της κυκλοφορίας ή εμπορευματικής ανταλλαγής ... είναι πράγματι μια Εδέμ για τα εγγενή δικαιώματα του ανθρώπου. Είναι το αποκλειστικό βασίλειο της Ελευθερίας, Ισότητας, Ιδιοκτησίας και Μπένθαμ. Ελευθερία, επειδή αμφότεροι αγοραστής και πωλητής ενός εμπορεύματος ... προσδιορίζονται από την ελεύθερη βούλησή των ... Ισότητα, επειδή οποιοσδήποτε εισέρχεται σε σχέσεις με κάποιον άλλο ... και αυτοί ανταλλάσσουν ισοδύναμο με ισοδύναμο ... Ιδιοκτησία, επειδή καθείς διαθέτει μόνο ό,τι είναι δικό του. Και Μπένθαμ, επειδή καθείς κοιτάει το δικό του πλεονέκτημα. Η μόνη δύναμη που τους φέρνει μαζί ... είναι ο εγωισμός, το κέρδος, και το ιδιωτικό συμφέρον καθενός. Ο καθένας αποδίδει προσοχή μόνο στον εαυτόν του, και ουδείς ανησυχεί για τους άλλους. Και ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο ... εργάζονται όλοι μαζί για το αμοιβαίο πλεονέκτημα, για την κοινή ευμάρεια, και για το κοινό συμφέρον”(Capital I p. 280).[8]

Σε αυτόν τον Κήπο της Εδέμ, στον οποίο ελεύθερα και ανεξάρτητα άτομα εισέρχονται σε εξωτερικές και συμβεβηκυίες σχέσεις ο ένας με τον άλλον μέσω της ανταλλαγής εμπορευμάτων προκειμένου να συναντήσουν τις θελήσεις και τις ανάγκες τους, αλλοτρίωση, εκμετάλλευση και ταξικοί ανταγωνισμοί είναι κρυμμένοι από την οπτική. Ως συνέπεια, η καπιταλιστική οικονομία, όπως κάθε άλλη οικονομία, εμφανίζεται απλά ως μηχανισμός σιγουρέματος της ικανοποίησης των ανθρωπίνων θελήσεων και αναγκών στην  μορφή της κατανάλωσης των εμπορευμάτων.

Αλλά φυσικά, καθώς (: η εργατική κριτική) δείχνει στην κριτική της πολιτικής οικονομίας, μια οικονομία γενικευμένης εμπορευματικής ανταλλαγής, όσο ελεύθερη και ίση κι αν μπορεί να εμφανίζεται, προϋποθέτει έναν τρόπο παραγωγής βασισμένο στην ταξική εκμετάλλευση. Ο άμεσος στόχος της καπιταλιστικής παραγωγής δεν είναι να παράξει εμπορεύματα ως χρηστικές αξίες που μπορούν να ικανοποιήσουν τις  ανθρώπινες ανάγκες αλλά να παράξει πρόσθετη αξία. Η εμπορευματική ανταλλαγή είναι απλά ένα μέσο πραγμάτωσης της πρόσθετης αξίας ως χρηματοκεφάλαιο και έπειτα επένδυσης αυτού του χρηματοκεφαλαίου αγοράζοντας εργατική δύναμη και μέσα παραγωγής ώστε να επεκτείνει την καπιταλιστική παραγωγή. Γι' αυτό οι ανθρώπινες ανάγκες εμπορευματοποιούνται ώστε να μπορούν να υπαχθούν ως απλό μέσο στην αυτο-επέκταση του κεφαλαίου -στην συσπείρωση κεφαλαίου. Επομένως ο “απλός στόχος και σκοπός της καπιταλιστικής παραγωγής” είναι πολύ περισσότερα από την κατανάλωση.

Ώστε μπορούμε να δούμε πως το Chuǎng έχει υιοθετήσει τις προκείμενες της νεο-φιλελεύθερης ιδεολογίας, αλλά τί εφαρμογές έχει αυτό για την ενεργή ανάλυσή της τρέχουσας οικονομικής δυσπραγίας της Κίνας; Για να το απαντήσουμε πρέπει να κοιτάξουμε στο πως ανταγωνιζόμενες νεο-φιλελεύθερες σχολές σκέψης καταλαβαίνουν την υποτίθεμενη μετάβαση της Κίνας σε “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”.

Η μετάβαση της Κίνας: Φαβιανοί νέο-φιλελεύθεροι κατά Λενινιστών της ελεύθερης αγοράς

Όπως έχουμε δει, έπειτα από την κατάρρευση του Κομμουνισμού, το κύριο ζήτημα ήτο αν θα υπήρχε μια γρήγορη ή σταδιακή μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”. Εν πρώτοις, φρέσκοι από τον μεγάλο ιδεολογικό θρίαμβο ήταν οι “επαναστατικοί” νέο-φιλελεύθεροι που είχαν επικρατήσει σ’ αυτό το ζήτημα. Αυτοί συνηγορούσαν υπέρ της γρήγορης οικονομικής μεταμόρφωσης των πρώην Κομμουνιστικών κρατών μέσω της αποφασιστικής και άμεση διάλυσης του κρατικού σχεδιασμού, της κατάργησης όλων των ελέγχων των τιμών και των κρατικών ενισχύσεων, και της συνολικής ιδιωτικοποίησης των εθνικοποιημένων βιομηχανιών. Ήτο φυσικά παραδεκτό ότι το σοκ τέτοιων πολιτικών θα οδηγούσε σε περίοδο οικονομικού εγκλεισμού, που ίσως είχε σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομική ευμάρεια του πληθυσμού συνολικά, αλλά σε κάνα-δυο χρόνια ή κάτι τέτοιο, αυτοί με αυτοπεποίθηση προέβλεψαν, ότι τα χειρότερα είχαν τελειώσει και όλα θα ήταν καλύτερα για μεγάλο διάστημα. Με το ξεσάρωμα του κρατικού ελέγχου και ρύθμισης της οικονομίας, ήταν σίγουροι, ότι το επί μακρόν καταπιεσμένο φυσικό πνεύμα της ελεύθερης επιχειρηματικότητας του λαού θα απελευθερωνόταν και η οικονομία θα ήταν σύντομα σε πορεία να γίνει μια πλήρως αναπτυγμένη “ελεύθερη οικονομία της αγοράς”.

Ωστόσο, η υιοθέτηση τέτοιων πολιτικών από τις κυβερνήσεις των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ και του πρώην Ανατολικού Μπλοκ αποδείχθηκε να είναι καταστροφική. Ως αποτέλεσμα τα επιχειρήματα για μια πιο προσεκτική και σταδιακή μετάβαση ετέθησαν μπρος από αυτό που μπορούμε να ορολογήσουμε ως Φαβιανούς νέο-φιλελεύθερους οι οποίοι άρχισαν να κερδίζουν όλο και μεγαλύτερη αξιοπιστία.

Εν αντιθέσει στην πρώην ΕΣΣΔ ή στο Ανατολικό Μπλοκ, οι Φαβιανοί μπορούσαν να επισημάνουν το παράδειγμα της Κίνας, το οποίο θα μπορούσαν να ισχυρισθούν ότι είχε ήδη επιβιβαστεί στον μακρύ και αεράτο δρόμο προς την μεταμόρφωση της Κίνας σε “ελεύθερη δημοκρατική οικονομία της αγοράς”. Η άρση των περιορισμών στην πώληση αγροτικών προϊόντων και η περικοπή στους σκοπούς του κρατικού πλάνου που είχαν ξεκινήσει με τις αγοραίες μεταρρυθμίσεις του Ντεγνκ στα 1979, η θέση ειδικών επιχειρηματικών ζωνών στις αρχές των 1980s, το άνοιγμα σε μεγάλης κλίμακας αλλοδαπή επένδυση στις αρχές των 1990s, το πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων των μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων μαζί με την αναδιοργάνωση των μεγάλης κλίμακας κρατικά ανηκόμενων επιχειρήσεων ως προσανατολισμένων στο κέρδος εταιρειών στα τέλη των 1990s, και η προσχώρηση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και η δέσμευση της Κίνας στο να εφαρμόσει τις αρχές προώθησης του ελεύθερου εμπορίου στις αρχές των 2000s: όλα μπορούσαν να ιδωθούν από τους Φαβιανούς ως βήματα στον δρόμο προς την φιλελευθεροποίηση της Κινεζικής οικονομίας. Η γρήγορη και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, η οποία με την αλλαγή της χιλιετίας είχε καταστεί αναμφισβήτητη, εξυπηρέτησε την επιβεβαίωση της Φαβιανής οπτικής επί και ενάντια σε εκείνη των επαναστατικών νέο-φιλελεύθερων, και ως συνέπεια οι υποστηρικτές της χελώνας κατέληξαν κερδίζοντας το επιχείρημα ενάντια στον λαγό.

Εν πρώτοις, βιώσιμη γρήγορη οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσε να εκληφθεί σαν να είναι οι καρποί της οικονομικής φιλελευθεροποίησης. Καθώς το προτσές της οικονομικής φιλελευθεροποίησης εξαντλήθηκε, και η Κίνα ολοκλήρωσε την μετάβασή της σε μια “βασισμένη στην κατανάλωση οικονομία”, η γρήγορη οικονομική ανάπτυξη θα αναμενόταν να κινηθεί σε πιο “νορμάλ” επίπεδα. Ως τέτοια η Κίνα θα μπορούσε να ιδωθεί σαν να είναι καλά στην τροχιά να συναντήσει το ιστορικό πεπρωμένο της. Οι δυνητικά προσοδοφόρες επιχειρηματικές ευκαιρίες προσφερόμενες από το άνοιγμα της Κίνας σε μεγάλης κλίμακας αλλοδαπή επένδυση, ιδιαίτερα για τις πολυεθνικές εταιρείες των ΗΠΑ, η πλημμύρα  των φτηνών χειροποίητων καταναλωτικών αγαθών εισαγόμενων από Κίνα, που βοήθησε στο να κρατηθούν τα μισθολογικά κόστη των ΗΠΑ χαμηλά και στον ίδιο χρόνο βοήθησε στην συγκράτηση του από δεκαετίες παλιού προβλήματος του πληθωρισμού των καταναλωτικών τιμών, και η πολιτική της Κίνας περί ανακύκλωσης του αναπτυσσόμενου εμπορικού πλεονάσματός της αγοράζοντας αξιόγραφα του θησαυροφυλακίου των ΗΠΑ, δι’ αυτού διευκολύνοντας την χρηματοδότηση του  κυβερνητικού χρέους των ΗΠΑ: όλα υπηρέτησαν στην ενθάρρυνση αυτής της αβλαβούς και θετικής κατεύθυνσης της Κινεζικής οικονομίας.

Εν τούτοις υπήρχαν αντικρουόμενες φωνές ανάμεσα στους συντηρητικούς και νέο-συντηρητικούς στην εξωτερική πολιτική του κατεστημένου της Ουάσιγκτον, υποστηριζόμενες από αμφότερα τα συνδικάτα και τους εργοδότες που αντιμετώπιζαν τον ανταγωνισμό από τις Κινεζικές εισαγωγές, και από εκείνους τους καπιταλιστές που ήταν σαστισμένοι από το να αποκλεισθούν από την Κίνα, ώστε η έγερση της Κίνας ως οικονομικής δύναμης ήταν μια δυνητική απειλή στην συνέχιση της Αμερικανικής ηγεμονίας. Ύστερα απ’ όλα, οι Κινέζοι υποτίθεται ότι ευρίσκοντο στο μονοπάτι της φιλελευθεροποίησης για σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα, και ακόμα η Κίνα ήταν πολύ μακριά από το να είναι μια “ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία”. Όπως θα μπορούσε να σημειωθεί, παρά τα προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων των ύστερων 1990s περισσότερο από 50% της βιομηχανίας ήταν ακόμα κρατικά ανηκόμενο. Πράγματι, κατά τις αρχές των 2000s, με τους αυξανόμενους αριθμούς κοινών εγχειρημάτων μεταξύ του κράτους και των αλλοδαπών πολυεθνικών, η κρατική κυριότητα δεν ήταν παρά αυξανόμενη. Ο πολύ σημαντικός τραπεζικός και χρηματιστικός τομέας ήταν κύρια κρατικά ανηκόμενος και διευθυνόμενος. Και το Κινεζικό κράτος παρέμενε δεσμευμένο σε αυστηρούς ελέγχους επί της ενροής αλλοδαπού κεφαλαίου, περιορίζοντας την πρόσβαση σε επιχειρηματικές ευκαιρίες οι οποίες άνοιγαν από την οικονομική ευημερία της Κίνας.

Αν η οικονομική φιλελευθεροποίηση της Κίνας εμφανιζόταν κατά κάποιο τρόπο αμφίβολη τότε η έλλειψη πολιτικής φιλελευθεροποίησης έμοιαζε σίγουρη. Δεν υπήρχε ξεκάθαρα σημάδι ότι το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα προετοιμαζόταν να παραδώσει το μονοπώλιο πολιτικής εξουσίας και να δεχθεί μια μετάβαση σε πολύ-κομματική δημοκρατία. Αν η Κίνα ήταν ικανή να διατηρήσει μια ραγδαία οικονομική ανάπτυξη, θα μπορούσε να ρωτηθεί, πόσο καιρό θα διαρκούσε αυτό έως ότου οι Κομμουνιστές μετέτρεπαν την οικονομική εξουσία τους σε πολιτική και στρατιωτική εξουσία η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ενάντια στην Αμερική και στους συμμάχους της στον ‘Ελεύθερο Κόσμο’;

Οι νέο-φιλελεύθεροι Φαβιανοί θα μπορούσαν με σιγουριά να απαντήσουν σε τέτοιες ανησυχίες επιχειρηματολογώντας ότι η Κίνα δεν θα ήταν ικανή να διατηρήσει διψήφια ποσοστά ανάπτυξης για πάρα πολύ ακόμα. Προσπάθειες από την Κινεζική κυβέρνηση τεχνητά να επιτείνει την ραγδαία οικονομική ανάπτυξη με το να της δοθεί ώθηση από ιδιωτικές αγοραίες μεταρρυθμίσεις απορρίπτοντο. Ίσως υπήρχαν βραχυ- και μεσο-πρόθεσμα πλεονεκτήματα στο να αντισταθείς στην πρόοδο σε πλήρη φιλελευθεροποίηση, και αναμφίβολα υπήρχαν ισχυρά ειδικά συμφέροντα εντός του κομματικού συστήματος που έπρεπε να υπερβαθούν, αλλά η αποτυχία στην διατήρηση της προόδου θα επιδρούσε αναπόδραστα σε οικονομική στέγνα ή κρίση. Ήταν γι’ αυτό που τα καλύτερα συμφέροντα της Κίνας δεν έπρεπε να καθυστερήσουν τόσο πολύ κατά μήκος του κίτρινου τούβλινου δρόμου (εννοεί τίτλο από το ομώνυμο άσμα του Έλτον Τζόν) προς μια ελεύθερη δημοκρατική βασισμένη στην αγορά κοινωνία κάνοντας την μετάβαση σε μια κοινωνία “βασισμένη στην κατανάλωση” ακόμα κι αν αυτό σήμαινε να αποδεχθούν ένα πιο νορμάλ ποσοστό οικονομικής ανάπτυξης.

(εννοεί υπάρχουν) δύο διακριτές γραμμές επιχειρηματολογίας γιατί αυτό θα μπορούσε να ήταν η υπόθεση: και αυτές οι δύο γραμμές επιχειρηματολογίας εγείρουν δυο διαφορετικά συμπεράσματα αναφορικά με το ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο βήμα στο προχώρημα της Κίνας προς την οικονομική φιλελευθεροποίηση. Το πρώτο το οποίο το Chuǎng απορρίπτει μια κι έξω, εστιάζει στην προσπάθεια της Κίνας να διατηρήσει “εξαγωγικά ηγούμενη” ανάπτυξη. Το δεύτερο, το οποίο το Chuǎng αγκαλιάζει, εστιάζει στις προσπάθειες του Κινεζικού κράτους να διατηρήσουν υψηλά ποσοστά παραγωγικής επένδυσης.

Εξαγωγικά ηγούμενη Ανάπτυξη

Τώρα είναι σίγουρα αληθές ότι μια από τις κύριες αιτίες της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης είναι η ραγδαία επέκταση της παραγωγής και εξαγωγής των φτηνών παραγόμενων καταναλωτικών αγαθών στις ΗΠΑ συνοδεύουσες το άνοιγμα της Κινεζικής οικονομίας στα πρώιμα 1990s. Σε λιγότερο από δέκα χρόνια η Κίνα έχει μεταμορφωθεί από το να έχει ένα ασήμαντο μερίδιο του παγκόσμιου εμπορίου στο να είναι ένα εκ των μειζόνων εξαγωγικών εθνών στον κόσμο. Αυτό έχει επιτρέψει στην Κινεζική οικονομία να αποδράσει από τα στενά όρια της εσωτερικής ζήτησης. Ωστόσο, παρόλο που έχει περικόψει τους εισαγωγικούς δασμούς και άλλα προστατευτικά μέτρα, υπογράφοντας τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου δεσμεύτηκε να πάει παραπέρα στην προώθηση του ελεύθερου εμπορίου. Η Κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε ακόμη να κατηγορηθεί ότι επιδιώκει “νέο-μερκαντιλιστικές” πολιτικές προκειμένου να επιμηκύνει την εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη μέσω “χειραγώγησης” του αλλοδαπού χρηματιστηρίου. Με το να παρεμβαίνει στις αλλοδαπές νομισματικές αγορές ώστε να κρατήσει την δολλαριακή τιμή του Γουάν χαμηλά, οι Κινεζικές χρηματικές αρχές θα μπορούσαν να κατηγορηθούν ότι δίνουν στους Κινέζους εξαγωγείς ένα μη δίκαιο πλεονέκτημα επί των ανταγωνιστών τους στις ΗΠΑ και σε άλλες αλλοδαπές αγορές. Αυτό επέτρεπε σε ένα αυξανόμενο εύρος Κινεζικών προϊόντων, πρώτα να κερδίζουν πάτημα σε αλλοδαπές αγορές, και μετά ραγδαία να εξαπλώνουν το μερίδιό τους στην αγορά. Όπως ο Άνταμ Σμιθ αναμφίβολα θα επιχειρηματολογούσε, τέτοιες “νέο-μερκαντιλιστικές” προσπάθειες να διατηρήσεις εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη θα ήσαν επιβλαβείς στα γενικά συμφέροντα αμφοτέρων της Κίνας και του υπόλοιπου κόσμου.

Μπορεί να ειπωθεί, ότι η Κίνα γινόταν πολύ εξαρτημένη στις εξαγωγές. Πρωτ’ απ’ όλα η ραγδαία αύξηση των εξαγωγών τη Κίνας επιδρούσε σε ένα ταχέως αυξανόμενο εμπορικό πλεόνασμα και σε αποκρίνουσα ανάπτυξη στα εμπορικά ελλείμματα στις ΗΠΑ και αλλού. Αυτές οι εμπορικές ανισορροπίες προκληθείσες από την εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη της Κίνας ρίσκαραν προκαλούμενες απαιτήσεις για προστατευτικά αντίποινα ενάντια στην “νεομερκαντιλιστική” πολιτική της Κίνας μέσω χειραγώγησης των νομισματικών αγορών. Αυτό θα μπορούσε έπειτα να οδηγήσει σε εμπορικούς πολέμους και δι’ αυτού να υπονομεύσει το ελεύθερο εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση πάνω στην οποία η εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη της Κίνας εξαρτιόταν. Δευτερευόντως, ακόμα κι αν ο προστατευτισμός μπορούσε να αποδιωχθεί, σύντομα ή αργότερα οι της Κίνας εξαγωγείς θα έφταναν στα όρια της ζήτησης για φτηνά παραγόμενα καταναλωτικά αγαθά στις ΗΠΑ και αλλού.

Αν η Κίνα ήταν να αποφύγει την πρόκληση ενός εμπορικού πολέμου ή να διατρέξει στα όρια της αλλοδαπής ζήτησης, τότε η Κινεζική κυβέρνηση θα απογαλακτιζόταν από το να προσπαθεί τεχνητά να επιμηκύνει την εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξή της. Οι Κινεζικές χρηματικές αρχές θα περιόριζαν την παρέμβασή τους στα αλλοδαπά χρηματιστήρια για να απαλύνουν τις βίαιες βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις του νομίσματος τους και θα επέτρεπαν στις αγορές να πιέσουν την δολλαριακή τιμή του Γουάν στο “φυσικό” επίπεδό της.

Αυτό φυσικά θα καμπύλωνε την ανάπτυξη των Κινεζικών εξαγωγών κάνοντάς τες λιγότερο ανταγωνιστικές στις αλλοδαπές αγορές. Χαμηλότερες τιμές για εισαγόμενο φαγητό και άλλες ανάγκες θα έδιναν στον Κινέζο καταναλωτή περισσότερη αγοραστική δύναμη να αγοράσει τα παραγόμενα καταναλωτικά αγαθά που προηγούμενα εξάγοντο. Η εισαγωγή καταναλωτικών αγαθών ίσως αύξανε, αλλά αυτό όχι μόνο θα αύξανε την επιλογή του Κινέζου καταναλωτή, αλλά επίσης τέτοιος αλλοδαπός ανταγωνισμός θα αναμενόταν να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και τις πελατειακές υπηρεσίες των εσωτερικών παραγωγών και τις χαμηλότερες τιμές τους.

Το κομβικό επόμενο βήμα στην οικονομική φιλελευθεροποίηση και στην “μετάβαση σε βασισμένη στον καταναλωτή” οικονομία ήταν γι’ αυτό η μείωση στην Κινεζική παρέμβαση στις αλλοδαπές νομισματικές αγορές –μια αγοραία μεταρρύθμιση που ειπώθηκε ότι θα ήταν υπέρ των γενικών συμφερόντων καθενός αλλά ιδιαίτερα των Κινεζικών. Αυτό το θέμα επανειλημμένα εθίγετο στις εμπορικές συνομιλίες μεταξύ των ΗΠΑ και Κίνα κατά την τελευταία δεκαετία, και φυσικά υποστηρίχθηκε από εκείνους που περίμεναν να κερδίσουν από τις δυνητικά προσοδοφόρες επιχειρηματικές ευκαιρίες προσφερόμενες από την εξαγωγή αγαθών και υπηρεσιών στην αχανή Κινεζική αγορά.

Έως και το 2008, οι εξαγωγές της Κίνας συνέχιζαν να ανεβαίνουν σε ένα ποσοστό ακόμα μεγαλύτερο από το ποσοστό ανάπτυξης της Κινεζικής οικονομίας ως όλο. Έμοιαζε τότε σχεδόν αυταπόδεικτο στους πιο μπουρζουάδες σχολιαστές ότι η οικονομική επέκταση της Κίνας κύρια αναφλέγετο από εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη.

Ωστόσο, αυτή η επισήμανση έλαβε μια οξεία στροφή με την χρηματιστική κρίση και την επακόλουθη “μεγάλη ύφεση” στις παλιές καπιταλιστικές χώρες. Αν αυτό ήταν η υπόθεση, (και δη) ότι η Κίνα ήταν εξαρτημένη στην εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη τότε ίσως θα αναμένετο ότι η οξεία επιβράδυνση και ύφεση στις κύριες εξαγωγικές αγορές της θα έφερνε την Κινεζική οικονομία σε μια αδόκητη ακινητοποίηση, και η αποκατάστασή της θα εξαρτάτο στην οικονομική αποκατάσταση σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Τώρα είναι αληθές ότι η οξεία επιβράδυνση που αμέσως ακολούθησε το κοντινό λιώσιμο του παγκόσμιου χρηματιστικού συστήματος στα τέλη του 2008 συνάντησε μια οξεία πτώση στις εξαγωγές της Κίνας και μια σημαντική επιβράδυνση στην Κινεζική οικονομία ως όλο. Αλλά κατά τα τέλη του 2009 η οικονομία της Κίνας ήταν ήδη καλά στον δρόμο του να πετυχαίνει διψήφια ποσοστά ανάπτυξης παρόλο που η Δύση παρέμενε κολλημένη σε ύφεση.

Αυτό επέφερε μια μείζονα αναθεώρηση σε αυτό που εθεωρείτο ως φύση και αιτίας της ιδιοφυούς βιώσιμης οικονομικής επέκτασης της Κίνας. Αυτή η αναθεώρηση επέδρασε σε μια αυξανόμενη έμφαση στην σημασία της επένδυσης: και έτσι (εννοεί σε αυξανόμενη έμφαση) για την εναλλακτική γραμμή επιχειρηματολογίας των νεοφιλελεύθερων για την αναγκαιότητα περαιτέρω οικονομικής φιλελευθεροποίησης: υπερεπένδυση και η συνέπειά της, υποκατανάλωση. Είναι αυτή η γραμμή επιχειρηματολογίας που το Chuǎng εκλαμβάνει ως δική του.

Υπερεπένδυση

Φυσικά, η αναγκαία προϋπόθεση για οικονομική ανάπτυξη είναι η παραγωγική επένδυση. Έτσι, παρόλο που είναι αληθές ότι η ραγδαία αύξηση εξαγωγών έπαιξε έναν μείζονα ρόλο στην διατήρηση των υψηλών ποσοστών οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας, τέτοια εξαγωγικά-ηγούμενη ανάπτυξη δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί χωρίς εξαιρετικά υψηλά επίπεδα επενδύσεων αμφοτέρων άμεσων και έμμεσων προς επέκταση της παραγωγικής ικανότητας της Κίνας.

Ακολουθώντας την άρση των απαγορεύσεων σε μεγάλης κλίμακας αλλοδαπές επενδύσεις στα 1992 υπήρχε μια πλημμύρα αλλοδαπής επένδυσης στην Κίνα. Ως συνέπεια, σε λιγότερο από δέκα χρόνια, η ετήσια ενροή αλλοδαπής επένδυσης είχε αυξηθεί από το να είναι λιγότερο από 5 δις $ σε περισσότερο από 50 δις $. Αυτή η αλλοδαπή επένδυση κύρια πήρε την μορφή των κοινών εγχειρημάτων μεταξύ του Κινεζικού κράτους και των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Οι Αμερικανικές πολυεθνικές παρείχαν πολύτιμα δολλάρια ΗΠΑ για να αγοράσουν συστατικά τμήματα και ακατέργαστο υλικό από το εξωτερικό, σύγχρονη τεχνολογία, και μεθόδους παραγωγής, και πρόσβαση σε δίκτυα διανομής στις ΗΠΑ προκειμένου να πωλήσουν τα παραγόμενα αγαθά. Από την πλευρά του, το κράτος παρείχε συμφωνημένη προσφορά και φτηνή εργασία, μαζί με την κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων, λιμανιών, στέγασης για τους εργάτες, και άλλων κοινωνικών υποδομών αναγκαίων για να στηρίξουν το εγχείρημα. Ως αποτέλεσμα η ροή αλλοδαπής επένδυσης συνοδεύθηκε από μεγάλης κλίμακας κρατική επένδυση.

Ωστόσο, νέο-φιλελεύθεροι ιδεολόγοι θα μπορούσαν να επιχειρηματολογήσουν ότι προκειμένου να επιμηκύνουν τεχνητά την ώθηση δοθείσα στην οικονομική ανάπτυξη μέσω δράσης οικονομικής φιλελευθεροποίησης άρσης απαγορεύσεων σε μεγάλης κλίμακας αλλοδαπή επένδυση, το Κινεζικό κράτος προσπαθούσε να διατηρήσει την κρατική επένδυση σε επίσης υψηλό επίπεδο. Όπως έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει από τα τέλη των 1990s, αυτή η υπερεπένδυση, και επομένως η υποκατανάλωση, ήταν μη βιώσιμη και μπορούσε μόνο να οδηγήσει σε μια κρίση υπερπαραγωγής και υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας.

Τώρα είναι σίγουρα αληθές ότι για πάνω από δυο δεκαετίες το περισσότερο από το 40% του ΑΕΠ της Κίνας είχε βγει από επένδυση. Αυτό είναι μια εξαιρετικά μεγάλη αναλογία με τα διεθνή στάνταρντς. Αλλά καθώς μπορεί να ειπωθεί ότι η Κίνα έχει διατηρήσει εξαιρετικά υψηλά ποσοστά επένδυσης σχετικής στην κατανάλωση, τι κάνει αυτό στην υπερεπένδυση και στην υποκατανάλωση; Γειωμένοι στην στοιχειώδη νεοκλασσική χρηματική θεωρία, οι νέο-φιλελεύθεροι ιδεολόγοι έχουν ήδη φτιάξει μια απάντηση (ακόμα κι αν το Chuǎng δεν έχει).

Οι χρηματιστικές αγορές και θεσμοί είναι απλά ένα μέσο μεταφοράς των οικονομιών των ατομικών νοικοκυριών σε εταιρείες και επιχειρήσεις που ψάχνουν να δανεισθούν χρήμα για επένδυση. Τα ατομικά νοικοκυριά επέλεξαν να διασπάσουν το εισόδημά τους μεταξύ αυτού που εύχονται να δαπανήσουν σε άμεση κατανάλωση και αυτού που ετοιμάζονται να δαπανήσουν σε κατανάλωση σε κάποιο σημείο στο μέλλον. Η αποταμίευση είναι γι’ αυτό μια αποχή από την τρέχουσα κατανάλωση. Τώρα επί της υπόθεσης ότι τα περισσότερα νοικοκυριά θα προτιμήσουν να καταναλώσουν τώρα απ’ ότι αργότερα και έπειτα να πεισθούν να αποταμιεύσουν είναι αναγκαίο να τους προσφέρεις την επιλογή ότι υπάρχει πληθώρα Δυτικών χρηματιστικών εταιρειών που θα ήταν παραπάνω από πρόθυμες να προσφέρουν την ειδικότητά τους στην ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος –με την εύλογη προμήθεια φυσικά.

Εμείς δεν προτιθέμεθα να εξοκείλουμε σε μια κριτική της νεοκλασσικής χρηματικής θεωρίας εδώ. Επαρκεί να πούμε ότι τόμοι έχουν γραφτεί επ’ αυτών των ζητημάτων από εξ ίσου Κεϋνσιανή και Μαρξιστική οπτική. Το εμφανές σημείο που πρέπει να πούμε εδώ είναι ότι αν αυτή ήταν η υπόθεση ότι υπήρχε υπερεπένδυση στην Κίνα για κοντά είκοσι χρόνια, γιατί είναι τώρα που τα κοτόπουλα μπαίνουν στην θράκα; Ύστερα απ’ όλα έχουν επαναληφθεί προειδοποιήσεις από νέο-φιλελεύθερους σχολιαστές ότι η Κινεζική οικονομία αντιμετώπιζε μια επικείμενη “σκληρή προσγείωση”, αλλά μέχρι τώρα έχουν αποδειχθεί να είναι λάθος.

Οι στιγμές της αλήθειας σε αμφότερες “υπερεπένδυσης” και “εξαγωγικά ηγούμενης ανάπτυξης” τις τοποθετήσεις

Τώρα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι παρόλο που ίσως έχει υπάρξει υπερεπένδυση με αναφορά στην κατανάλωση εντός της ίδιας της Κίνας, αυτό έχει αντισταθμισθεί μέσω της ανάπτυξης των εξαγωγών. Επομένως, εξαναγκασμένη οικιακή ζήτηση για την εκροή “καταναλωτικών αγαθών” της Κίνας έχει ισορροπηθεί από αλλοδαπή ζήτηση στις ΗΠΑ και αλλού. Η υπερεπένδυση έγινε μόνο εμφανής στην λήξη της χρηματιστικής κρίσης του 2008 όταν η ανάπτυξη των εξαγωγών επιβραδύνθηκε και οι Κινεζικές αρχές προσπάθησαν να διατηρήσουν υψηλά ποσοστά οικονομικής ανάπτυξης μέσω μείζονος κρατικού εκπαιδευτικού προγράμματος, χρηματοδοτούμενου μέσω τραπεζικού δανεισμού.

Συνδυάζοντας “υπερεπένδυση” με εξηγήσεις “εξαγωγικά οδηγούμενης ανάπτυξης”, το Chuǎng θα μπορούσε τουλάχιστον να πάει παραπέρα στην εξήγηση της τρέχουσας κατάστασης στην Κίνα. Αλλά βιαστικά προσπερνώντας την ‘εξαγωγικά ηγούμενη ανάπτυξη” για χάρη της “υπερεπένδυσης” αυτοί σίγουρα έχασαν έναν κόλπο. Αλλά ακόμα κι αν είχαν πάρει αυτό το κόλπο, θα μπορούσαν ακόμα να είναι κλειδωμένοι εντός της στενής προοπτικής του Κήπου της Εδέμ. Για να βρουν έναν δρόμο εξόδου είναι αναγκαίο να εξερευνήσουν περαιτέρω τα ίχνη προσφερόμενα από την λογική συμπληρωματικότητα αυτών των εξηγήσεων.

Αν ήταν να απορρίψουν αμφότερα τον προσδιορισμό και τον καθορισμό της επένδυσης προσφερόμενα από την νεοκλασσική οικονομική θεωρία, και αντίθετα να εκλάβουν ώστε να αποκριθούν στον όρο μεταμόρφωση της πρόσθετης αξίας σε επιπρόσθετο κεφάλαιο, μετά επένδυση, ή τουλάχιστον ως παραγωγική επένδυση, (τότε αυτή) μπορεί να ιδωθεί ως ζωτική στιγμή στο προτσές της συσπείρωσης κεφαλαίου. Η υπερεπένδυση θα μπορούσε να ιδωθεί ως εκδήλωση της τάσης προς υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Η έμφαση του Chuǎng στην υπερεπένδυση θα μπορούσε να ιδωθεί τουλάχιστον ότι εν κρυπτώ επισημαίνει πέρα της νέο-φιλελεύθερης υπόθεσης ότι η Κίνα είναι σε μετάβαση σε μια “οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση’.

Παρόλο που τα νέο-φιλελεύθερα οικονομικά βλέπουν την εξάρτηση της Κίνας στην εξαγωγή φτηνών παραγόμενων καταναλωτικών αγαθών ως απλά ένα αποτέλεσμα αποτυχημένων προσπαθειών να παρέμβει στις αλλοδαπές ανταλλακτικές αγορές, αυτό εγείρει το ζήτημα της τοποθέτησης της Κίνας στην παγκόσμια αγορά. Γι’ αυτό σημειώνει στην πιθανότητα αναλογισμού της Κινεζικής οικονομίας ως συγκροτημένης ως μια ειδική στιγμή της παγκόσμιας συσπείρωσης.

Αλλά με την αγνόηση της επισήμανσης της “εξαγωγικά ηγούμενης ανάπτυξης” οι του Chuǎng εξαναγκάζονται να συλλογισθούν την ίδια την Κίνα σε απομόνωση από την σχέση της στην παγκόσμια συσπείρωση κεφαλαίου της οποίας είναι τμήμα. Η υπερεπένδυση στην Κίνα είναι ιδωμένη εντελώς σε όρους υποκατανάλωσης στην Κίνα –συσπείρωση κεφαλαίου στην Κίνα ιδώνεται σαν να είναι εξαναγκασμένη από περιορισμένη κατανάλωση στην Κίνα –γι’ αυτό η μόνη λύση είναι να αυξηθεί η κατανάλωση σχετική στην επένδυση. Το Chuǎng καταλήγει με το να υποπίπτει πίσω στην νέο-φιλελεύθερη υπόθεση ότι η Κίνα είναι σε μετάβαση σε μια ‘οικονομία βασισμένη στην κατανάλωση”.

Αλλά γιατί δεν μπορεί η “υπερεπένδυση” στην Κίνα να αναλυθεί με το επενδύειν στο εξωτερικό; Γιατί δεν μπορεί η Κίνα να αλλάξει από εξαγωγή εμπορευμάτων σε εξαγωγή κεφαλαίου;

Η κρίση της συσπείρωσης κεφαλαίου στην Κίνα και η αλλαγή προς την εξαγωγή κεφαλαίου

Δεν προτιθέμεθα εδώ να διευκρινίσουμε σε λεπτομέρειες την κατανόησή μας περί της κρίσης της συσπείρωσης κεφαλαίου στην Κίνα και την πιθανή ανάλυσή της μέσω της εξαγωγής κεφαλαίου, ούτε προτιθέμεθα να συλλογισθούμε την συνέπεια που αυτό ίσως έχει για την δομή της παγκόσμιας συσσώρευσης κεφαλαίου. Θα περιορίσουμε τους εαυτούς μας στο να θέσουμε μια ευσύνοπτη περίληψη.

Η Κινεζική οικονομία άρχισε να γίνεται ενταγμένη στην παγκόσμια συσπείρωση κεφαλαίου ακολουθώντας το άνοιγμά της σε μεγάλης κλίμακας αλλοδαπή άμεση επένδυση από πολυεθνικές εταιρείες των ΗΠΑ στα πρώιμα 1990s. Το κεφάλαιο των ΗΠΑ είχε προσελκυσθεί από την αχανή προσφορά φτηνής εργατικής δύναμης της Κίνας, που ήταν εξοπλισμένη με σύγχρονη τεχνολογία, προσφέρουσα την προοπτική ενός υψηλού ποσοστού πρόσθετης αξίας και επομένως ενός υψηλού ποσοστού κέρδους.

Τα κέρδη ήταν είτε άμεσα στρωμένα πίσω στην επέκταση της παραγωγής ή αλλιώς συνιδιοποιημένα από το κράτος μέσω φορολόγησης και έπειτα χρησιμοποιούνταν να χρηματοδοτήσουν κρατική επένδυση σε υποδομή αναγκαία στο να εξαγάγεις αυτήν την επέκταση της παραγωγής. Ως τέτοια, μια μεγάλη αναλογία (= ποσοστό) πρόσθετης αξίας μεταμορφώνετο σε επιπρόσθετο κεφάλαιο και επομένως ένα υψηλό ποσοστό συσπείρωσης κεφαλαίου επιδρούσε σε ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό οικονομικής ανάπτυξης.

Προσέτι αυτή η ραγδαία συσπείρωση κεφαλαίου μπορούσε μόνο να διατηρηθεί με τρεις προϋποθέσεις. Πρώτα ήταν αναγκαία να διατηρήσει μια αύξουσα προσφορά φτηνής εργατικής δύναμης. Δευτερευόντως η Κίνα είχε ανάγκη να εισάγει αυξανόμενα μεγέθη σχετικά φτηνού φαγητού για να ταΐσει τα αυξανόμενα νούμερα εργατών, και φτηνή βενζίνη και ακατέργαστο υλικό αναγκαίο για την ραγδαία επέκταση της παραγωγής και την κατασκευή υποδομής. Και τριτευόντως, αυτό απαιτούσε μια αυξανόμενη ζήτηση για τις εξαγωγές της.

Για περισσότερο από μια δεκαετία υπήρχε μικρή δυσκολία στην διατήρηση αυτών των συνθηκών για ραγδαία συσπείρωση κεφαλαίου στην Κίνα: με το εν πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού, είχε αχανή αριθμό χωρικών και μικρών αγροτών που μπορούσαν να προλεταριοποιηθούν. Ακολουθώντας την αλλαγή στην “αβαρή οικονομία” και μικρότερης ενέργειας εντατική ανάπτυξη στην Δύση στα 1980s, υπήρξε υποστασιακή/ουσιώδης υπερπανουργία σε πολλές από τις εξορυκτικές βιομηχανίες παράγοντας ακατέργαστο υλικό και βενζίνη όπως και βιομηχανικό έλαιο. Ως συνέπεια, οι τιμές της βενζίνης και πολλών ακατέργαστων υλικών ήταν στον σκληρό πάτο, και η παραγωγή μπορούσε να αυξηθεί με σχετικά μικρό ποσό επένδυσης. Στο μέτρο που αφορούσαν τις εξαγωγές, τα Κινεζικά παραγόμενα καταναλωτικά αγαθά ήταν τόσο φτηνά που μπορούσαν εύκολα να περικόψουν κάθε ανταγωνισμό. Ανοίγοντας νέες αγορές, όχι μόνο σε ΗΠΑ αλλά και Ευρώπη και αλλού, και μέσω επέκτασης του μεριδίου της στην αγορά, ήταν ικανή να διατηρήσει ραγδαία ανάπτυξη.

Ωστόσο, κατά τα τελευταία χρόνια οι προοπτικές διατήρησης αυτών των τριών συνθηκών ραγδαίας ανάπτυξης έχουν γίνει λιγότερο ευχάριστες. Φυσικά είναι αληθές ότι σχεδόν το μισό του πληθυσμού της Κίνας ακόμα ζει και δουλεύει στην ύπαιθρο. Ωστόσο, ένα μεγάλο τμήμα αυτού του απεριόριστου αποθέματος εργασίας του γηράσκοντος πληθυσμού της Κίνας σημαίνει (ότι) ένας υποστασιακός/ουσιώδης αριθμός ζει σε απρόσβατες περιοχές  μακριά από τα αστικά και βιομηχανικά κέντρα της ανατολικής ακτής της Κίνας.

Αυτό που είναι σημαντικό, με τον γηράσκοντα πληθυσμό της Κίνας και με την αυξανόμενη αναλογία του είναι ότι οι Κινέζοι είναι πολύ γέροι για να πάνε για δουλειά στα εργοστάσια. Δυσκολίες στην διατήρηση μιας αναπτυσσόμενης προσφοράς εργατικής δύναμης σημαίνει την ενδυνάμωση της διαπραγματευτικής θέσης των εργατών, κι έτσι γίνεται πιο δύσκολο να κρατάς τους μισθούς χάμω.

Αλλά ίσως οι πιο πιεστικοί περιορισμοί στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας έχουν βγει από δυσκολίες στην διατήρηση των εξωτερικών συνθηκών της. Πρώτα, η τεράστια οικονομική ανάπτυξη στην Κινεζική οικονομία σημαίνει ότι η Κίνα έχει γίνει ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι ο μεγαλύτερος στον κόσμο, εισαγωγέας για ένα πλατύ εύρος ακατέργαστων υλικών, βενζίνης και επισιτιστικού υλικού. Η ανάπτυξη στην ζήτηση της Κίνας έχει γι’ αυτό μια μείζονα επίδραση στην συνολική παγκόσμια ζήτηση για τέτοια εμπορεύματα. Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα γι’ αυτό τείνει να ωθεί τις τιμές. Υψηλότερες τιμές έχουν ωθήσει τα κέρδη των εξαγωγέων τέτοιων εμπορευμάτων αλλά συχνά ανεπαρκής επένδυση έχει γίνει στο επεκτείνειν την παραγωγή τους ή στο να διανοίξουν νέες πηγές ανάπτυξης ικανών εναλλακτικών.

Δευτερευόντως, η ανάπτυξη του χρηματιστικού τομέα, εν μέρει προκληθείσα από την εκ μέρους της Κίνας προσφορά βραχυπρόθεσμου χρηματοκεφαλαίου για να αγορασθούν αξιόγραφα του ΗΠΑ θησαυροφυλακίου έχει σημάνει μια πτώση στην παραγωγική επένδυση σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Έλλειψη επένδυσης, προκληθείσα στην Ευρώπη από μέτρα λιτότητας, έχει σημάνει αργή συσπείρωση κεφαλαίου και αργή οικονομική ανάπτυξη. Ως αποτέλεσμα, η ανεργία έχει παραμείνει υψηλή, οι μισθοί στάσιμοι, αν όχι πίπτοντες και η καταναλωτική ζήτηση παραμένει σε ύφεση. Ως αποτέλεσμα η ανάπτυξη των εξαγωγών καταναλωτικών αγαθών της Κίνας έχει γίνει αυξανόμενα δύσκολη.

Έτσι, οι αναγκαίες συνθήκες για την διατήρηση του τρέχοντος “μοντέλου” συσπείρωσης κεφαλαίου βασισμένου στην εξαγωγή φτηνών παραγόμενων καταναλωτικών αγαθών είναι εσχάτως ωθούμενη από μια έλλειψη επένδυσης σε ΗΠΑ και παλιές καπιταλιστικές χώρες από την μια, και από έλλειψη επένδυσης εκ μέρους των παραγωγών φαγητού, βενζίνης και ακατέργαστου υλικού στις εγειρόμενες οικονομίες του παγκόσμιου νότου. Γι’ αυτό θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η υπερεπένδυση στην Κίνα δεν οφείλεται στην υποκατανάλωση στην Κίνα αλλά στην υπερεπένδυση αλλού στον κόσμο. Η λογική απάντηση είναι γι’ αυτό να μην αυξήσει την κατανάλωση σχετική στην επένδυση αλλά να επενδύσει στο εξωτερικό: να γίνει ένας εξαγωγέας κεφαλαίου σε τέτοια κλίμακα ώστε να μεταμορφώσει την παγκόσμια συσπείρωση κεφαλαίου.

Συμπέρασμα

Προκειμένου να στηρίξουν την θέση τους ότι ο μόνος δρόμος προς τα μπρος της Κίνας είναι να κάνει την μετάβαση σε μια “βασισμένη στην κατανάλωση οικονομία” το Chuǎng αξιώνει ότι αυτό έχει αναγνωρισθεί από το ίδιο το Κινεζικό κράτος. Έπειτα μπορούν να αναπαράξουν το στάνταρντ νεοφιλελεύθερο παράπονο της καθυστέρησης των Κινεζικών αρχών στο μεταφράζειν τις λέξεις σε πράξεις.

Τώρα φυσικά, ουδεμία αμφιβολία υπάρχει για το ότι αρκετοί Κινέζοι διανοούμενοι επιμένουν να βλέπουν την Κίνα να σπεύδει στον δρόμο της “οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας” για να γίνει η νέα Αμερική (πιθανά με επαρκή Κινεζικά χαρακτηριστικά ώστε να προστατεύσει το ‘πολιτισμικό κεφάλαιό’ της). Αυτοί ίσως είναι μέλη του κομματικού συστήματος ιδιαίτερα εκείνου που συνδέεται με την χρηματιστική και την βιομηχανία, το οποίο ζηλεύει τις εμπορικές ελευθερίες των δυτικών αντιπάλων. Υπάρχει λίγη αμφιβολία ότι ο Φαβιανός νέο-φιλελευθερισμός έχει επιδραστικούς προσκολλητές στην Κίνα, όπως όλοι οι νέο-φιλελεύθεροι στην Δύση επιμένουν να επισημαίνουν.

Αλλά τι τρέχει με τα υψηλότερα επίπεδα του κομματικού συστήματος που καθορίζουν την μακροπρόθεσμη οικονομική στρατηγική της Κίνας; Είναι αληθές ότι οι εξαγγελίες από τους κύριους κομματικούς και κρατικούς αξιωματούχους έχουν υπονομεύσει την σημασία του να δίνεις μεγαλύτερη έμφαση στον οικονομικό σχεδιασμό στην επεκτεινόμενη κατανάλωση, και τέτοια αλλαγή στην έμφαση περιελαμβάνετο στο πιο πρόσφατο πεντάχρονο πλάνο. Αλλά σημαίνει αυτό ότι το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα μετατρέπεται σε Φαβιανό νέο-φιλελευθερισμό; Για μας αυτή η αλλαγή στην έμφαση προς την κατανάλωση είναι πιο πιθανό να έχει να κάνει με έγνοιες σχετικά με την ανάγκη να ξεπληρωθεί η κοινωνική δυσαρέσκεια παρά με μια αναγνώριση της οικονομικής αναγκαιότητας της Κίνας να κάνει μια μακρά αναμενόμενη “μετάβαση σε μια οικονομία βασισμένη στον καταναλωτή’

Ύστερα απ’ όλα, η πράξη μιλάει δυνατότερα από τα λόγια. Παρμένες μαζί, οι προσπάθειες που κατά το τρέχον διάστημα καταβάλλονται από τις χρηματικές αρχές της Κίνας να κατοχυρώσουν το Γουάν ως αποθεματικό νόμισμα, η θέση της Ασιατικής Επενδυτικής Αναπτυξιακής Τράπεζας ως αντιπάλου στην Παγκόσμια Τράπεζα, η εφαρμογή των φιλόδοξων πλάνων την Κίνας για κατοχύρωση των Νέων Δρόμων του Μεταξιού μέσω μεγάλης κλίμακας κοινών εγχειρημάτων σε κεντρική και νότια Ασία, η ραγδαία επέκταση της Κινεζικής άμεσης αλλοδαπής επένδυσης, όχι μόνο σε Αφρική και Νότια Αμερική, αλλά επίσης σε Ευρώπη, και το γεγονός ότι η Κίνα έχει ήδη προσπεράσει την Γερμανία στο να γίνει ο μεγαλύτερος εξαγωγέας “κεφαλαιακών αγαθών” (ιδιαίτερα εργοστασιακών και μηχανουργίας), όλα εκπροσωπούν μια συντεταγμένη προσπάθεια εκ μέρους του Κινεζικού κράτους να υπερβεί τους περιορισμούς στην συσπείρωση κεφαλαίου στην Κίνα μέσω εξαγωγής κεφαλαίου. Τέτοια είναι η κολοσσιαία κλίμακα αυτών των προσπαθειών προς την παγκοσμιοποίηση του Κινεζικού κεφαλαίου που θα οδηγήσουν, αν είναι επιτυχείς, σε μια μείζονα ανακατασκευή της παγκόσμιας συσσώρευσης κεφαλαίου.

Όπως έχουμε επισημάνει προηγούμενα, δεν υπάρχει εγγύηση ότι το Κινεζικό κράτος θα επιτύχει σε τέτοιες προσπάθειες. Το Chuǎng θα μπορούσε άνευ αμφιβολίας να βρει ισχυρούς λόγους γιατί αυτοί ίσως δεν πετύχουν στο να κάνουν αυτήν την μετάβαση και έτσι μπορούν να αξιώσουν ότι εμείς φοράγαμε “ροδαλά θεάματα’. Αλλά για να το κάνουν αυτό ήταν αναγκαίο να δουν ποια κρίσιμη μετάβαση η Κίνα αντιμετώπιζε, και να δουν ότι αυτοί έπρεπε να απαλλαχθούν από τις νέο-φιλελεύθερες θεωρήσεις τους”.

Σύνδεσμος για το πρωτότυπο κείμενο: https://libcom.org/article/perils-borrowing-someone-elses-spectacles

 

Σημείωμα δικό μας

“Είπε ο Διδάσκαλος: Να θυσιάζεις σε άλλα πνεύματα απ’ αυτά των προγόνων σου, είναι αυθάδεια^. να βλέπεις το δίκαιο και να μην κάνεις τίποτα, είναι δειλία”[9]

Παρότι το κείμενο του Chuǎng  κριτικής της κριτικής του Aufheben ξεκινάει με ένα προσίδιο στην πολιτική κουλτούρα της ΜΠΠΕ τρόπο σχετικά με την επικοινωνιακή πολιτική του ΚΚΚ, η σε αυτό κριτική του Aufheben είναι έγκυρη και ορθή στην γενικότητά της.

Το ζήτημα είναι, αν μέσα από αυτήν την τόσο ενδιαφέρουσα, μεστή και χρήσιμη αντιπαράθεση τίθεται στο επίκεντρο η διαλεκτική του προτσές σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ή αν απλά γίναμε αποδέκτες κάποιων πληροφοριών επί ποσοτικών δεδομένων και εμπλουτίσαμε τις γνώσεις μας στην θεωρησιακή εφαρμογή της εργατικής κριτικής επί της μακρο-οικονομίας και των δημόσιων οικονομικών.

Γνώμη μας είναι ότι το Chuǎng κινήθηκε σε μια ανάλυση ακαδημαϊκής μακρο-οικονομικής, διαπράττοντας το επιστημονικό σφάλμα να επικεντρώσει σε μακρο-οικονομική σεναριολογία με σχετικά εσχατολογική διάθεση, χωρίς να έχει μια προς τούτο στέρεη μαθηματικοποίηση και μοντελοποίηση. Επομένως, επιστημολογικά έκανε petitionem ad principii (λήψη ζητουμένου). Απ’ την άλλη, το Aufheben στην απάντησή του, ενώ έκανε πληρέστατη κριτική ανάλυση του σύγχρονου Φαβιανού νεοφιλελευθερισμού και των θεωρήσεών του για την Κίνα, ωστόσο (παρότι με ευφυέστατο τρόπο το ανέφερε σε μια επικεφαλίδα) δεν ανέλυσε τις επιστημονικές και θεωρητικές προκείμενες της κατηγοριοποίησης περί Λενινιστών της ελεύθερης αγοράς.

Στην οπτική μας πρόκειται για κάτι που μόνο μέσα από το ιστορικό εμπειρικό συγκείμενο της ΝΕΠ μπορεί να γίνει κατανοητό και αποδεκτό. Απ’ αυτήν την άποψη αυτό οδηγεί σε μια θεώρηση περί μιας μακράς κάθε τόσο μετασχηματιζόμενης ΝΕΠ, απ’ τον Ντενγκ και εντεύθεν. Έχουμε γράψει, ότι η πολιτική του Ντενγκ μπορεί να εννοιολογηθεί κριτικά ως διαρκής Γραμσιανή παθητική επανάσταση. Ωστόσο, αυτό είναι πιο συναφές στην συνολική πρακτική και ιστορία του πλειοψηφικού Ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος, παρά στον Λενινισμό.

Βέβαια, το κεντρικό ερώτημα περί Κίνας στον ελληνικό χώρο είναι το αν έχει σοσιαλισμό. Θεωρούμε ότι σε γενικές γραμμές έχει απαντηθεί τόσο από την Εισαγωγή που ενθέσαμε, όσο και από τα κείμενα της αντιπαράθεσης. Το ποια είναι η τάση που επικρατεί στον ανταγωνισμό σε κάθε συγκυρία δεν μπορούμε αντικειμενικά να το γνωρίζουμε, ούτε έχουμε μεγάλο καϋμό περί τούτου. Από την σκοπιά του εργατικού εμπειρισμού μπορούμε να πούμε, ότι οι άγριες απεργίες τα τελευταία δύο χρόνια σε καπιταλιστικά εργοστάσια στην Κίνα, όπως τις είδαμε, μας έπεισαν ότι διεξήχθησαν σε μια χώρα διαθέτουσα κρατικές σοσιαλιστικές λειτουργίες, σφόδρα ενεργοποιούμενες σε κρίσιμες καμπές της πάλης των τάξεων. -Πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι στην Κίνα ο χρόνος τσουλάει με διαφορετικό τρόπο από μια καπιταλιστική χώρα. 

 Από την άλλη, στην Σανγκάη οι επιβληθέντες περιορισμοί και οι τηλεοπτικές εικόνες συμπεριφοράς του πληθυσμού είναι εικόνες βαθιά παρηκμασμένης καπιταλιστικής κατάστασης με έντονα δυστοπικά χαρακτηριστικά. Βέβαια, εν συνόλω έχουμε κύρια στους νόες μας και στις παραστάσεις μας την Κίνα της Κομμούνας της Καντόνας και της Κομμούνας της Σαγκάης, την Κίνα της μαζικής εργατικής αυτενέργειας, την Κίνα της άκρατης νεολαιίστικης ορμής, την Κίνα της ΜΠΠΕ -και αυτό είναι κάτι που δεν σβήνει, ούτε ξεγράφει, παρότι ουδέποτε υπήρξαμε οργανωμένοι οπαδοί του Ευρωπαϊκού αντιϊμπεριαλιστικού Μαοϊσμού, και των ιδεολόγων Μαοϊκών. 

Είναι σίγουρο, ότι η κριτική ανάλυση της οικονομικής κατάστασης πρέπει να θέσει στο επίκεντρο το συνολικό πολυσχιδές σύστημα παραγωγής και κυκλοφορίας της αξίας και αναπαραγωγής του κοινωνικού συνολικού κεφαλαίου (το τελευταίο στην Κίνα έχει πολύ μεγαλύτερη πολιτική βαρύτητα συγκριτικά με αυτήν που έχει στις καπιταλιστικές χώρες λόγω της πολιτικής κυριαρχίας του σοσιαλιστικού κράτους). Προσέτι, από όλες τις διαθέσιμες αναλύσεις ελλείπουν στοιχεία για την πρόσβαση της εργατικής τάξης και του εργαζόμενου κοινωνικού πληθυσμού στην δωρεάν υγεία, εκπαίδευση, στέγαση, ψυχαγωγία, για τις ποιοτικές παραμέτρους του επιπέδου κοινωνικής ευμάρειας.

Επιστρέφοντας, όμως, στην stricto sensu κριτική στην καπιταλιστική παραγωγή στην Κίνα σε συσχέτιση με την συνολική παραγωγή της, πρέπει να ειπωθεί ότι είναι κρίσιμος ο εντοπισμός του ποιά είναι η επικρατούσα (με κριτήριο την συνολική ποσότητα της χρηματικής τους αξίας, ονομαστικής ή πραγματικής αδιάφορο προς το παρόν) ειδική μορφή του κεφαλαίου στην Κίνα, υποτιθέμενου ότι έχει συνολικό προτσές καπιταλιστικής παραγωγής (και έχει, εφόσον έχει χρηματιστήριο, έστω και περιορισμένης εμβέλειας).

Το κείμενο του Aufheben αφήνει να εννοηθεί ότι η επικρατούσα μορφή είναι αυτή του σταθερού κεφαλαίου παραγωγής, κύρια ακατέργαστου υλικού και μηχανουργίας, δηλαδή αυτή του κυκλοφορούντος σταθερού κεφαλαίου. Αυτό είναι σε όλες τις περιστάσεις δεδομένο, ότι προσιδιάζει σε σοσιαλισμό. Δεν είναι απλά ένα τεχνικό οικονομικό ζήτημα, αλλά κάτι επί του οποίου διαμορφώνονται δυνάμει και πραγματικά ταξικοί συσχετισμοί και μακροπρόθεσμες τάσεις κίνησης τρόπων παραγωγής εκπεφρασμένες σε συλλογικά πολιτικά κινήματα.

Από την άλλη, αν ο στόχος, όπως εντοπίζει το Aufheben, είναι η μετάβαση από την εξαγωγή εμπορευμάτων (σχετικά αδόκιμος όρος, καθ’ όσον τα Κινεζικά εμπορεύματα από την σκοπιά του προτσές κυκλοφορίας των εισαγωγικών ως προς αυτά καπιταλιστικών χωρών είναι ως τέτοια εμπορευματικό κεφάλαιο) στην εξαγωγή κεφαλαίου (μάλλον εννοεί τις ειδικές μορφές χρηματοκεφαλαίου και τοκοφόρου κεφαλαίου αναπτυσσόμενες στο συνολικό προτσές καπιταλιστικής παραγωγής), τότε αυτό, αν επιτύχει, είτε σχεδόν νομοτελειακά θα ενισχύει τις τάσεις πλήρους καπιταλιστικοποίησης, είτε θα οδηγεί σε ανοικτή ρήξη στο εσωτερικό. Ωστόσο, όπως έχουμε ξαναγράψει, τέτοια ικανότητα της Κίνας (εξαγωγή χρηματοκεφαλαίου στην μορφή χρηματιστηριακών και χρεωστικών προϊόντων και δανεισμού τύπου ΔΝΤ και μεγάλων κεντρικών τραπεζών) μάλλον βασίζεται σε γεωστρατηγικές προβολές και φιλοδοξίες, παρά σε αντικειμενικά δεδομένα (η λεγόμενη φιλοδοξία της νέας Αμερικής).

Η παγκόσμια αγορά εκ της ίδιας της φύσης και της σύστασής της δεν αντανακλά, ούτε ενσωματώνει τις συμμαχίες διακρατικών σχέσεων, αν αυτές δεν ικανοποιούν τον ρόλο της και την λειτουργία της. Είναι άλλο πράγμα η εξαγωγή κεφαλαίου, όπως εξειδικεύθηκε παραπάνω, και άλλο πράγμα ο φιλικός εκτός χρηματαγορών διακρατικός δανεισμός σε τρίτες χώρες, έστω κι αν συνοδεύεται από κάποια επενδυτικά ανταλλάγματα.

Επίσης, λείπει από τις αναλύσεις το πιο προφανές, η παρουσία του Κινεζικού κεφαλαίου στα λιμάνια εξωτερικών χωρών και στην ναυπηγική βιομηχανία, καθ’ όσον εμπειρικά αυτό φαίνεται να είναι η πιο επιθετική εκ μέρους της Κίνας εξαγωγή κεφαλαίου στην μορφή της ενεργούς εργοστασιακής λειτουργίας παραγωγικού προτσές κεφαλαίου σε τρίτες χώρες. Επίσης λείπει η αναφορά και στοιχεία ανάλυσης του συστήματος κοινωνικής χρέωσης, για τον ρόλο του οποίου έχουμε αναφερθεί ακροθιγώς, κάτι που αφορά άμεσα την δυνατότητα μετατροπής χρήματος σε χρηματοκεφάλαιο μέσω του τραπεζικού δανεισμού, του τόκου σε τοκοφόρο κεφάλαιο, και την ίδια την ύπαρξη του χρηματοθετικού κεφαλαίου.

Επομένως, η ανάλυση παραμένει αποσπασματική και σε ουδεμία περίπτωση δύναται να αξιώσει συνολικότητα. Γι’ αυτό και το επιστημονικά πιο ασφαλές είναι να κινείται σε κλασικούς δυτικούς θεωρησιακούς όρους προσίδιας διακειμενικότητας.

 

 

---

[1] Το Chuǎng  έθεσε υπ' όψη μια σειρά πρόσφατων εξελίξεων που λαμβάνονται ως απόδειξη της έναρξης της θεμελιακής κρίσης στην Κινεζική οικονομία. Επισημαίνουν τις τεράστιες απώλειες προκληθείσεις από την οξεία πτώση στο Κινεζικό χρηματιστήριο, την ουσιώδη πτώση στα αποθέματα αλλοδαπού νομίσματος της Κίνας που απαιτούνται για να στηριχθεί η αξία του Γουάν, και την ραγδαία αύξηση του χρέους στην Κίνα. Οι ονομαστικές απώλειες στην κεφαλαιαγορά ίσως ηχούν τεράστιες, ιδιαίτερα σε Γουάν, αλλά αυτή η πτωτική κεφαλαιαγορά είναι μικρή και έχει έλλειψη έρματος μεγάλων θεσμικών επενδυτών όπως οι κεφαλαιαγορές στην Δύση. Είναι γι' αυτό επιρρεπής σε υψηλή μεταβλητότητα και προσδίδει μια πτωχή ένδειξη των επιδιωκόμενων συμβάντων της Κινεζικής οικονομίας ως συνόλου. Πιο σχετική ήταν η βιασύνη να πουλήσουν Γουάν στα 2015, και η συνεπακόλουθη πτώση στα αποθέματα αλλοδαπού νομίσματος, καθώς η κεντρική τράπεζα αναζήτησε αποσύνδεση του Γουάν από το δολλάριο των ΗΠΑ φοβούμενη ότι μια άνοδο στα ποσοστά τόκων των ΗΠΑ θα έστελνε το δολλάριο των ΗΠΑ στην οροφή. Αλλά, αυτή η πτώση στα αποθέματα είναι μάλλον συγκυριακή. Πράγματι, η Κίνα διευθύνει ακόμα μια ουσιώδη ισορροπία πρόσθετων πληρωμών και ως τέτοιο πιο μακροπρόθεσμα αλλοδαπό νόμισμα ρέει στην Κίνα. Το ερώτημα του αυξανόμενου χρέους είναι ξεκάθαρα πολύ πιο σοβαρό. Είναι αληθές ότι το συνολικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) έχει αυξηθεί ραγδαίως  κατά τα πέντε τελευταία χρόνια, και μια αύξουσα αναλογία αυτού του κακού χρέους είναι δύσκολο να αποπληρωθεί. Αλλά αυτή η αύξηση σε χρέος είναι σε χαμηλά επίπεδα. Το συνολικό χρέος τώρα ίσταται στα 225% του ετήσιου ΑΕΠ: αυτό ίσως ακούγεται  ακούγεται υψηλό, αλλά δεν είναι υψηλό με τα διεθνή στάνταρντς -για παράδειγμα το συνολικό χρέος στο ΗΒ ίσταται πάνω από 500%. Το περισσότερο του χρέους οφείλεται από μεγάλες κρατικά ανηκόμενες επιχειρήσεις και τοπικές κρατικά ανηκόμενες εταιρείες σε κρατικά ανηκόμενες τράπεζες. Αυτό δεν επιτρέπει να πεις ότι το αυξανόμενο χρέος δεν είναι μια σοβαρή έγνοια αλλά οι του Chuǎng παρατηγανίζουν την πουτίγκα.

[2] Aufheben #23 (2015-16).

[3] Για παράδειγμα, κατά τα 1970s το 50% της Βρετανικής βιομηχανίας ήταν κάτω από δημόσια κυριότητα.

[4] Ο Άνταμ Σμιθ ήταν πατέρας δύο παραδόσεων, πρώτη ήταν η κλασική πολιτική οικονομία, που  προορίζετο να κορυφωθεί με τον Ντέιβιντ Ρικάρντο. Η δεύτερη ήταν η εννοιολογηθείσα “χυδαία, λαϊκή οικονομία”, που αναλήφθηκε και εκλαϊκεύθηκε από τον Ι.Β Σέυ, τον Μπένθαμ και τον Senior. Ήτο σε αυτήν την δεύτερη παράδοση που οι πρωτο-νεο-φιλελεύθεροι αναζήτησαν να αναζωογονήσουν.

[5] The Wealth of Nations The Everyman’s Library, David Campbell Publishers Ltd, London. (1991).

[6] Milton Friedman (1962) Capitalism and Freedom, The University of Chicago Press, London. P.9.

[7] Λέγεται ότι μια από τις πρώτες ενέργειες της Θάτσερ όταν ανέλαβε αξίωμα ως Πρωθυπουργός ήταν να δασκαλέψει τους υψηλά ιστάμενους δημοσίους υπαλλήλους να διαβάσουν τον Πλούτο των Εθνών του Άνταμ Σμιθ ώστε να μπορούν να καταλαβαίνουν  τις υποκείμενες αρχές της κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής της.

[8] Capital Vol.I, Penguin Books, 1990.

[9] Ανάλεκτα Κομφούκιου, Φιλοσοφικές συνομιλίες με τους μαθητές του, 2.24, Τόμος Α΄, Εισαγωγή-Μετάφραση-Ερμηνευτικές σημειώσεις: Σωτήρης Χαλικιάς, Δεύτερη Έκδοση, Ίνδικτος, Αθήναι 2010.