Η συμπλήρωση 1700 χρόνων από την Σύνοδο της Νίκαιας (Α΄ Οικουμενική) προσφέρεται για έναν αναλογισμό της ιστορικής πορείας των πολιτισμών της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου. Παρότι η Σύνοδος εκλήθη με πρωτοβουλία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, διεξήχθη κατά τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Αθανάσιο “contra mundum”. Κι αυτό διότι με σημείο αναφοράς τον κόσμο εντός του οποίου διεξήχθη, η εκκλησιαστική χριστιανική ορθοδοξία, που αποτύπωσε η Σύνοδος, ήταν εισέτι μειοψηφική.
Πέρα από τα θέματα εκκλησιολογίας και εκκλησιαστικής συγκρότησης, τα οποία επέλυσε η Σύνοδος, το σημαντικό ήταν η διαμόρφωση μιας δογματικής ενότητας, που έκτοτε ακολουθείται από όλα τα ρεύματα και τις εκκλησίες του χριστιανισμού. Αυτό προσέδωσε στον χριστιανισμό την λογική και πολιτισμική συνοχή, ώστε αφενός να επιτεθεί με όρους πολιτικής θεολογίας στο παραπαίον δουλοκτητικό σύστημα, και αφετέρου κατά τους επόμενους αιώνες να επιδοθεί στην πολιτισμική μακρά εποποιία εκχριστιανισμού των Γερμανικών και Σκανδιναβικών λαών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο προηγηθείς αντιαιρετικός αγώνας1 είχε προσδώσει στις ορθόδοξες εκκλησίες κατασταλτική τεχνογνωσία και πρακτική, κάτι το οποίο επικυρώθηκε και ενισχύθηκε στην Σύνοδο.
Στην περιεχομενικότητά της η Σύνοδος συνιστά την αμετάκλητη θεμελίωση του χριστιανισμού επί του οικουμενισμού του Παύλου.2 Αυτό εκ της συστάσεώς του επέφερε έναν πολεμικό χαρακτήρα εις βάρος τόσο του (κατά το μάλλον συγκρητικού) ιουδαϊσμού της εποχής και των παγανιστικών πρακτικών, όσο και εις βάρος των εθνικών (“gentiles”). Ανεξάρτητα από τις τότε και μεταγενέστερες φυλετικές και εσχατολογικές (βλ. Προς Ρωμαίους Β:14) σημάνσεις του όρου εθνικός, φρονούμε, ότι η αντιμετώπισή του ως κατηγορία του ρωμαϊκού δικαίου μπορεί να παράσχει ένα ευκρινέστερο πραγματολογικό πλαίσιο για την κριτική κατανόησή του.3
Σε εκείνη την εποχή, και σε ένα εύρος και μεταγενέστερα ο μη χριστιανικός νεο-πλατωνισμός λειτουργούσε ως ομπρέλα για τις εθνικές και θρησκευτικά ελληνιστικές πρακτικές. Σ' αυτό το πλαίσιο, ο Πορφύριος της Τυρού (π. 234-π. 305) αποτελούσε τον βασικό διανοητή και φιλόσοφο, ο οποίος ασκούσε πολεμική στον χριστιανισμό (βλ. “Κατὰ Χριστιανῶν”), υπερασπιζόμενος στοιχεία της αρχαίας ελληνικής πρακτικής και γραμματείας (βλ. “Περὶ τῆς ἐκ λογίων φιλοσοφίας”-“De philosophia ex oraculis haurienda”, “Περὶ τοῦ ἐν Ὀδυσσείᾳ τῶν Νυμφῶν Ἄντρου”), καθώς και του Πυθαγόρειου μυστικισμού (βλ. “Vita Pythagorae”). Ο εθνικός πολιτισμικά χαρακτήρας των έργων του Πορφύριου προκύπτει ex contrario απ' το ότι στα έργα του εμπεριέχεται αμφισβήτηση βασικών στοιχείων του ιστορικού και πραγματολογικού πλαισίου του Βιβλικού ιουδαϊσμού (βλ. Σχολιασμό του στο Βιβλίο του Δανιήλ), παρότι θρυλείται, ότι η μητρική γλώσσα του ήταν τα αραμαϊκά, και στην “Theosophia Tubingensis” (τέλη 5ου αιώνα, επιτομή του απολεσθέντος Βυζαντινού έργου “Περι τῆς ὀρθῆς πίστεως”) αναφέρεται, ότι η σύζυγός του ονόματι Μαρκέλα ήταν εβραία.
Στο αμιγώς φιλοσοφικό επίπεδο, ο Πορφύριος έμεινε γνωστός από τα έργα του σχετικά με τις κατηγορίες (“praedicamenta”), όπου προωθεί έναν εξελιγμένο νεοπλατωνικό ρεαλισμό, ο οποίος αποτυπώνεται στην μυστικιστική θεώρησή του περί της “κλίμακος των κατηγοριών” (“scala praedicamentalis”), το λεγόμενο “Πορφυριανό δέντρο” (“arbor Porphyriana”). Σ' αυτό εισάγει σχετικά με τον Πλάτωνα την αντίληψη βάσεως “Videtur autem neque genus neque species” (“ούτε γένος ούτε είδος”), και στην κορυφή της κλίμακας εισάγει τον όρο “summum genus” (“κορυφαίο γένος” ως κλιμάκωση της ουσίας). Η ουσιολογική αντίληψη των κατηγοριών και δη του γένους, μας επιτρέπει να συσχετίσουμε την αντίληψη του Πορφύριου με την κατά πολύ μεταγενέστερη Προυντονική “valeur constituée”.
Το ερώτημα συνίσταται στο αν μ' αυτά εντοπίζεται μια πρώτη φιλοσοφική εκπήγαση της εθνικής ιδεολογίας ως αφαίρεσης, σε κατά τον Πορφύριο εμβρυακή μορφή σε διάκριση προς την συγκεκριμένη Γερμανική Ιδεολογία, δηλαδή, ως μια εκδοχή κατά την αποδιδόμενη σε αυτόν θεωρία της εμψυχίας “εἰσκρίσεως” (βλ. “Ad Gaurum”).4
1 Ενδεικτικά βλ. Εἰρηναῖος της Λυών, Ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως. Σε σχέση με αυτό, όσον αφορά τον Βυζαντινό κόσμο βλ. Πολύμνια Αθανασιάδη, Η Άνοδος της Μονοδοξίας στην Ύστερη Αρχαιότητα, εκδ. Εστία, Δεκ. 2017.
2 Βλ. Alain Badiou, Saint Paul: The Foundation of Universalism, translated by Ray Brassier, Stanford University Press, Stanford, California, 2003, Giorgio Agamben, The Time that Remains. A Commentary on the Letter to the Romans, translated by Patricia Dailey, ibid, Nov. 2005.
3 Ενδεικτικά βλ. https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Gens.html
4 Βλ. https://www.graeco-arabic-studies.org/view/psgal.adgaurum-orig-gr1, https://www.ims.forth.gr/el/news-item/view?id=1581
No comments:
Post a Comment